Friday, October 31, 2008

Baby - vitamins

Хэрэв хvvхдийн тань толгой дээр шар тослог хайрс шиг зvйл гарсан бол В12, (кобаламин) В6 F витамин дутагдсаны шинж. Єєр нэг чухал бодис хагас ханасан тослог хvчил болох линол болон лиолений хvчил юм. Эдгээр нь ургамлын тос, шошийн тос, миндал, грек самар, царс модны самар болон авокадо жимсэнд агуулагддаг. Витамин В12 нь В бvлгийн витаминууд дундаасаа минерал элемент агуулдагаараа ялгаатай. Хvний биед багахан хэмжээгээр єдєр болгон хэрэг болдог. Гэвч уг витамин нь хоёр дутагдалтай. Энэ нь цус багадах болон нервний ачааллыг дэвэргэдэг. Кобаламин буюу В12 витамин нь зєвхєн амьтны гаралтай бvтээгдэхvvнд агуулагддаг бєгєєд элэг, бєєр улаан махыг аль болох амттай харагдахаар бэлтгэж, бага зэрэг єгєх хэрэгтэй. (vхэр гахай, єндєг, бяслаг сvv нь В12 витаминаар баялаг байдаг. 4-6 настай багачуудын єглєєний цайны ширээн дээр єндєг заавал байх ёстой. Мєн єглєєний цайнд элэгний нухаш, эсвэл 50 гр vхрийн махыг соустай єгч болно. Хvvхдvvд элгэнд дургvй байдаг учраас.)
Сургуулийн ємнєх насны хvvхдэд єдєр бvр 500-600 гр сvv болон сvvн бvтээгдэхvvн хэрэглэх ёстой тул эдгээрээр сайн хангаж єгөөрөй. Дээр дурьдсан бvтээгдэхvvнvvдээр хvvхдээ хангаж чадвал таны хvvхэд эрvvл цовоо єсєх болно.

Thursday, October 30, 2008

bx & quiza - humuun turluhtun

Гоо марал

Орчлонгийн бүх ээжүүд хамгийн сайхан бүсгүйчүүл...


Бидний хэний маань ч үгүйсгэж үл чадах нэг үнэн бол гэр бүл зохиож, аз жаргалтай гэр бүлийн нэг гишүүн байх нь хорвоогийн хамгийн аз жаргал билээ.
Гэр бүл нь биологийн, нийгмийн, эдийн засгийн болон боловсролын гэсэн үйлчлэлүүд байдаг. Гэр бүлийн биологийн үүргийг ёс заншлын дагуу явагдах бэлгийн харилцаа төдийхнөөр төсөөлж болохгүй. Гэр бүлийн хамгийн чухал үүрэг, утга учир бол үр удмаа үлдээхээс гадна нийгэмд ач тустай хүмүүсийг өсгөж хүмүүжүүлэх явдал юм.Амьтдын ертөнцөд ч ялгаагүй “гэр бүл”-ийн үүрэг их байдаг. Дөнгөж төрсөн үр зулзага амьд үлдэхийн тулд тэдний эцэг эхийн хамгаалал хэрэгтэй. Шувуудын өндөг, ангаахай болоход арслангийн гүег анд суралцах, энэ бүхэн амар амгалан өсөж өндийхийн тулд “гэр бүл” хэрэгтэй. Анааш л гэхэд маш эвтэй байдаг учир тэд оршиж байдаг. Тэгэхээр гэр бүл гэдэг нэг цул хүчийг бий болгодог. Бидний гэр бүл амар амгалангийн эхлэл болж, ёс заншил, уламжлалын боловсрол олгож, бие сэтгэлийн хэрэгцээг хангадаг таатай орчин нөхцөл билээ. Хайр, энэрэлээр дүүрэн, халуун дулаан гэр бүл гэдэг бол түүний гишүүдийн хувьд итгэл, урам зоригийн эх булаг байж амар амгалан, аз жаргал бэлэглэж улмаар хайр, харилцан итгэлцэл, хамтдаа байх эв санааны нэгдлийн гол болж байдаг.

Mongolia

Empire of the Mongols


Watch History Documentary - Empire of the Mongols Part1 in How to Videos | View More Free Videos Online at Veoh.com
Watch History Documentary - Empire of the Mongols Part2 in How to Videos | View More Free Videos Online at Veoh.com

Wednesday, October 29, 2008

Арван долоотой зун

Цас хуйрагнан шамаргалж, хэд хоног үе үе салхи исгэрүүлсэн бүүдгэр саарал тэнгэр хэзээ ч онгойхгүй мэт нүүгэлтэн дарж байснаа өнөө өглөөнөөс лагс зузаан үүлс дундаасаа цоорох мэт ярагдан онгойж, “юу билээ энэ чинь” гэмээр өвлийн ёлтгор шар нар хэрэндээ бас цооноглох маягтай тусна. Цаг хэдий хатуу ч өвлийн нар өвөлдөө л дулаан гэгчээр үгүй бас яахав ээ юм юм хөөрхөн бүлээцэж, сэтгэл хүртэл бага гэлтгүй уужрах шиг.

Тас хийсэн жавар тэрүүхэн хугацаанд уярч, сэтгэл дагаад тэрүү бодлын ногт жаахан тавирч, цулбуураа чирэн аюултгүй цаашлахад, он цагийн шар хуудсууд зөөлхөн, алгуурхан эргэсээр нилээд дээх нь үеийн хуудаснаа ирэн зогслоо. Өдий болтол хүний л жамаар амьдарч өөрийн гэсэн түүх нилээд зузаарсантай харьцуулбал энэ хуудас гавьтай юм биш шиг боловч, өдөржин бодол болон намайг тойрон хургаж, тархи ээрүүлчих юм чинээ санасангүй.

Бидний багад манай өвөө эмээгийнх гэж хүүхэд шуугисан, хөл толгой нь мэдэгдэхээ байчихсан юм шиг бужигнасан айл байх. Бид бүгд л хөдөө гэр гэнэ. Хүүхэд багачууд бид зуны эхэн сараас л тал талаас хөдөө гэртээ цуглана. Эцэг эхчүүд биднийг зуны дэлгэр цагаар идээ цагаан дээр гаргах, өвөө эмээ хоёр маань ч гар хөлийн үзүүрт зарах гэхдээ биднийг бөөгнөрөхөд дуртай. Гэхдээ олон ах дүүсийн олон хүүхэд нэг дор байхад идэж уухаас авхуулаад чухам ямар байсан юм бол. Энэ талаар бидэнд мэдэх, санаа зовох юм даанч байхгүй. Энд ирэх гэж бүтэн жилийн өмнөөс ярьж, мөрөөдсөөр яаран яаран ирнэ.Мэдээж том жижиг нийлсэн арав хорин хүүхэд гэрт багталцана гэж юу байхав. Гадаа морь тэрэгнийхээ арлыг босгож хажуугаар ганц нэг хашаа хайсаар дэмнэн оромж бариад, түүндээ орогнох дуртай. Харин сүүлд орос цэргүүд нэрмэл архиар сольсон гээд нэг их том ногоон бэржээнхтэй болсон. Дөрвөн шон босгон түүн дээгүүрээ хөндлөн мод хадаад, бэржээнхээ нөмөргөчихсөн нь учиргүй том асар болж хүүхдүүд бид орогнох сайхан газартай болсон юм. Бүр орох газаргүй дээ биш зүгээр л тэгж хаа нэгтэй бөөнөөрөө орогнох нь хүүхдүүдэд сайхан байдаг байлаа л даа. Миний мэдэхийн намайг арав төгстөл тэр майхнаа барьсаар байсан даа. Эхлээд гүн ногоон өнгөтэй байснаа сүүлдээ бүр цайчихаж билээ. За тэгээд энд тэндээс цугласан ахдүү нарын хүүхдүүд бид насны эрэмбэтэй. Тэр эрэмбээрээ ажил байдлын болон идэж уух нь хүртэл бичигдээгүй хуваарьтай байдагсан. Түүнээс зөрөх нь ховор. “Томчуул” бол ойлгомжтой. Адуу мал, хадлан тэжээл, хашаа саравч гээд ажил нь нилээд өргөн хүрээнд. Том хүмүүс “томчуултай” ярих хэлэх нь цаанаа өөр. “Багачуул” бид бол өөр. Хурга тугал эргүүлэх, аргал хоргол ойртуулах гэх мэт. “Дундчуул” гэж бас байна. Тэд хонь хариулж, холбож сааж байхад, “томчуул” гүү сааж, унага татаж байх , “дундчуул” үнээ ивэлгэж байхад “багачуул” бух хорьж байх жишээтэй. Бүх юм хуваарьтай байдаг байлаа. Жил ирэх тусам дараа дараагийнхаа шатанд шилжиж, “томчуул”-аас цэрэг цураг, их дээд сургууль гээд ирэхээ байдаг байлаа. Гэхдээ тэд нэг л сонин ууртай ч юм шиг дүнсгэр царайлж, тоглож хөөрөх нь багассаар байдаг байсым.

Миний хувьд мөн л хөдөө гэртээ ирэхийн их хүслэнд бусдын адил хөтлөгдсөөр зун ирдэг. Намар нь хичээл эхлэхийн урд өдөр дуртай дургүй буцдаг байлаа. Жил жилээр шат дараалан явсаар “дундчуул”-д байхдаа хонинд голдуу явна. Ном уншина. Хүүхдүүд оройныхоо сүүгээ ууж, тарагаа идчихээд, майхандаа орж радиогоор үлгэрийн цагаа сонсоно. Түүний дараагаар “томчуул”-ын хэн нэг нь Булгаа гоё ном уншсануу? Яриарай гэх. “Томчуул” биднийг тооно гэдэг бол сайхан л даа. Тэгээд л би “Усан доогуур хорин мянган бээр аялсан нь” “Жонон гуйлгачин хоёр” “Робинзон Крузо” гээд л өөрийнхөө уншсан номноос чадлынхаа хэрээр ярьдагсан. Заримдаа хооронд нь холиод ч болов туучихна. Түүндээ ч өөрөө дуртай. Бас хажуугаар нь хошин юм их ярина. Хөөрхөн шооч нэгэн байж. Тэрнээсээ болж “томчуул”-ын заримийг шоолчихоод “бүр том” хүн хараагүй үед гөвүүлчих тохиолдол ч байдаг л байлаа. Тэгээд л жил ирэх тусам дээшилдэг жамаар явсаар тэр нэгэн зун хичээл ном гэсээр нилээн оройтоод иртэл би хамгийн том нь болчихсон байсан. Тэр зун арван долоо хүрч байлаа. Би өөрөө анзаараагүй хэр нь “багачуул” “дундчуул”-ын тоглоом нэг л утгагүй, дэндүү балчир санагдах болов. Гэхдээ тэднийг нэг их ширүүлээд байж болохгүй. Яагаад гэвэл жил ирэх тусам “багачуул” уйланхай, гомдомхой болж, бидний багад “томчуул” бидэнтэй харьцаж байсан шиг тогловол тэд лав даахааргүй байсан юм. Жишээ нь морьтой давхиж ирээд халгайгаар гүвдрүү болтол ороолговол тэд лав тэсэхгүй. Бидний үед тэр бол ердийн л нэг тоглоом. Эр хүн тоглоом даах талын л юм яригдаад өнгөрнө шүү дээ.

“Томчуул”-ын нэг болох, ялангуяа хамгийн том нь байх нь маш их хариуцлагатай болдог юм билээ. Өвөө эмээ хоёр маань надтай яг л том хүнтэй ярьж байгаа юм шиг л ярилцана. Морь мал, чөдөр тушаа, хашаа саравчны онгорхой цоорхой, хадлангийн гарц, хадуурын ир, сэрээний иш, гээд тэр байтугай намар идшиндээ энэ муу хөгшин үнээгээ хэрэглэдэг юмуу, ирэх өвлийг бараг барахгүй байх гэх мэтчилэн ярилцах бөгөөд түүнээ дагаад миний эрх мэдэл нэмэгдэнэ. Би дуртай цагтаа дуртай морио барьж унана. Оройд тэнгэрийн байдлыг харж дуртай зүгтээ адуугаа гилнэ. “Багачуул” “дундчуул”-д ямар морь унуулахыг зохицуулна. Хаа нэг хонь гаргахад эрүү, шийрхэнээс аль хэдийн мултарч дал дөрвөн өндөр биш юмаа гэхэд сүүж, шаант чөмөг хавьцаа очсон байсым. Гэхдээ би яагаад ч юм “багачуул”-ын эгнээнд байснаа санадаг тул доод насныхантайгаа их ойрхон байдаг байлаа.
Оройд унагаа тавихдаа бүгдэнд нь нэг нэгийг оноож эх рүү нь уралдуулах, юм юмхан хийгээд яваа хэн нэгэн “бага”-ыг бусдад нь мэдэгдэхээр магтаж толгойг нь илчих жишээтэй. Энэ үйлдэл тэр хүүхдэд бараг бүтэн зуны урам болдогийг би мэднэ. Хүүхэд гэдэг “урмын цэцэг” байдаг. Урамшуулах тусам нусаа татаад л урамшаад байдаг юм. Яагаад гэвэл би тийм “багачуул”-ын нэг байсан. Одоо өдий насандаа ч гэсэн би хаа нэгтэйгээс ямар нэгэн урам авахдаа дуртай.
За тэгээд тэр зун ирээд өөрийгөө цээжний эхэнд гараад ирсэнийг мэдэв. Миний дээд талын нэг ах цэрэгт, нэг эгч хойшоо сургуульд явчихсан байлаа. Намайг ирэхэд адуу малнаас авхуулаад бүх юм зуун задгай. Өвөө эмээ хоёр “миний хүү ямар оройтож ирээв” гээд л хошуу дэвсээд л... Би чинь том амьтан чөдөр тушаанаас авхуулаад зэл гадсаа бүртгээд л, өвөө маань өдөр судар харж байгаад л

- Уг нь нохой өдөр бол зүгээрсэн гэхдээ бар нохой хоёр ивээл жил, маргааш бар өдөр гүүгээ барьчих гэхээр нь гэрээсээ холгүй хуурайвтар, ялаа шумуул багатай гэж судгаас жаахан зайнд зэлээ шааж гүүгээ бариад л ...
Тэр зун Дамба ахынх манайтай цуг зуссан юм. Тэднийх морь уяна. Дамба ахын эхнэр Бадмаа эгч гүүгээ саана. Би унага татна. Урд нь зүгээр л байдагсан тэр жил эмэгтэй хүнийг арай өөрөөр сайхан муухайгаар нь ялгаж хардаг болчихсон байв. Унага татахдаа жаахан залхуу талдаа байсан чинь тэр жил юм л бол саамандаа гарах болоогүй юм байхдаа гэж бодогдоод байх. Гүү саах тэрүүхэн хооронд гүүн зэлэн дээр хөөрхөн хөөрхөн юм ярьж Бадмаа эгчийг инээлгэчих санаатай. Цээжнийхээ цаад гүндээ бол ангийнхаа нэг охиныг хадгалчихсан гэж байгаа. Хааяа хааяа Бадмаа эгчийн оронд нөгөө охиноо орлуулан бодно. Ер нь л элдвийг дүрслэн бодож мөрөөднө. “Хааяа бүр нөгөө охиных гэр бүлээрээ машинтай үүгээр явж байгаад машин нь эвдэрч хөдөө гэрийнхээ гадаа хэд хонуулж өөрийгөө хэн болохоо харуулахсан” гэж бодно.
Наадам дөхсөөр байлаа. Гэтэл нэг өдөр Дамба ахынх энэ жил нилээд хэдэн нас нэмж уясан тул наадамд явахад нь туслах хүн хэрэгтэй сураг гарлаа. Би ч дотроо “хэрвээ манайхаас хүн явах болвол намайг явуулах нь гарцаагүй” гэж бодно. Тэгтэл ч их сунгааны орой өнөө яриа сэдрээд явчихлаа. Дамба ах л өвөөтэй ярьж байгаад
- Булгааг авч явъя даа. Арай том нь юм. Тэгээд ч юм юманд гярхай. Угаасаа хотын наана хоноглоход тус нэмэр болох байх гэх нааштай үгс сонсогдлоо.
- Тэгдээ тэг. Хэдхэн хоног юм чинь арын ажлаа бид аялууламз гэж өвөө хэлэх нь тэр. Бага байхад баярлах юм зөндөө л байсан гэхдээ тэрэн шиг их баярлаж үзээгүй юм шиг. Наадам, түүнийг нүдээр үзэх гэдэг бол хамгийн сайхан. Гэхдээ миний дотор наадмаас наана давхар нэг бодол хургаад байгаа. Тэр нь юу вэ? гэвэл цээжинд яваа охиных зусланд гардаг. Тэр зуслан нь яг бидний явах замд байдгийг би мэднэ. Би эрх мэдлийнхээ хүрээнд Хулгар хээрийгээ барьж хоёр хоног уяж шивхрүүллээ. Хулгар хээр бол том өндөр биетэй, манай адуун дотроо л хөнгөн хөлтэй, эртэй цогтой адуу. Гэтэл Дамба ах намайг ойлгосон бололтой
- Булгаа миний дүү Хулгар хээрийг унаад яахав дээ. Хулан хулыг уна гэнэ. Дотор харанхуйлж сэтгэлээр унав. Хулан хул гэдэг нь манай тэрэгний морь. Богинохон бахим биетэй намхан адуу. Гүймэн хар алхаа, ергөө хатираа гэх юм байхгүй, өөвөгнөтөл цогихоос өөр шидгүй, оломны цагаан үс дээгүүр нь зурайсан цүндийсэн гэдэстэй, том толгойтой, шингэн сүүлтэй харахад хавар цагийн хулан шиг тул түүнийг Хулан хул гэж нэрийдсэн. Би ч морио голоод гол харлаад болох биш. Дамба ах л намайг мэдрээд байгаа бололтой маасайтал инээж
- Хол замд ганц тэрэгний морьтой явж болохгүй ээ. Юмыг яаж мэдэхэв гээд Хулан хулыг авч явах гэсэн санаа. Хөтөлгөө морьд олонтой тул өөр морь авах гэхээр бас л нэг толгойны нэмэр. Яахав чи ахыгаа бууж суух хооронд ахынхаа Сартай хонгорыг унаад наадмын талбай тойроод байж болно шүү дээ гэж намайг аргалахыг оролдоно. Би түүнд итгэсэнгүй. Тэр Сартай хонгорыг Дамба ахаас өөр хүн унаж байхыг би л лав хараагүй. Намайг л хуурч байгаа юм. Гэсэн ч багаасаа эрэмбэтэй өсөж ах зах хүний үгийг зөрж болдоггүйг мэдэхийн хувьд юм хэлж чадсангүй. Хэдийгээр би тэр зун “том” болсон ч “бүр том”-ын хажууд “бага” хэвээрээ байгаагаа мэдэрлээ.
За тэгээд хүсэн хүлээсэн өглөө болж өглөө үүрээр бид ачааллан Бадмаа эгч морь тэргээ, Дамба ах азрагаа хоёр гүүтэй нь, би арай том тул дөрвөн нас дараалуулан, морь унах хүү маань даага шүдлэнгээ хөтлөөд, хоёр унага эхийгээ даган гэлдэрч, дөрвөн нүдэт Банхар тэрэг даган шогшиж бидний бяцхан хөсөг хөдөллөө.
Хоолтын давааг давж, Дэнгийн ам өгсөөд, Хадат ухааг ороож, Хойд, Урд Баянгийн дундуур гарч салхи сөрөн хойшилсоор байлаа. Би гэж нэг их том амьтан эмээл дээрээ хөндлөн сууж, хөтөлж явсан дөрвөн морьдоо хартал, морьд бие биенээсээ толгой толгой зайтай цувралдан нэгэн хэмийн алхаанд жигдэрч, хаа нэг тургилан суулээ шарван товор товорхийнэ. Би ч өөрийнхөө морийг жаахан голсхийхээс бусдаар бол ёстой л эрийн хийморь сэргэнэ гээч нь л болж яваа. Санаагаар болдог бол дөрвөн морио хөтлөн, дөрөөн дээрээ босож хормойгоо дарцаглуулан дэрийтэл давхисаар тэдний зуслан дээр давхиж очоод л ... Тээр тэнд сагсны шийдэн дээр тоглож байсан хүүхдүүд тоглоомоо түр орхин намайг хараад л ... хэмээн мөрөөднө. Даана ч тэгж ширүүн явж болохгүй.
Манай хөсөг Хонхор сууринг дайран Баянзүрх, Туулын сав газар луу орж ирлээ. Бидний баруун талд Богд уул сунайн хэвтэнэ. Бид явсаар Хүрэл тогоотыг өнгөрч, Хүрхрээтийн амруу ортол хотын зуслангийн айлуудын эхэн харагдаж эхэллээ. Бид Хүрхрээтийн амыг өнгөрч Зуун мод хэмээх хэсэгхэн модтой амны доод руу ирж морьдынхоо амыг татлаа. Нар ч хэн нэгний шүлгэнд байдаг шиг цавьдар өнгөөр туяаран баруунаа ташина. Бид явсаар Яармагийн дэнж орж болох байсан авч, Дамба ах

- Олон хөлийн газар яаран очоод яахав эндээ хоноод өглөө эртлэн орно гэлээ. Бидний буусан газраас цаашлаад Зүүн богинын амыг өнгөрөхөд л Залаатын ам гарч ирэх ёстой. Тэнд л тэдний зуслан байдаг. Өнгөрсөн хавраас эхлэн тэр охин миний харааг татаж, хааяа нэг цаг дээр цуг суух зэргээр аль болох түүнд ойрхон явах болсон юм. Тэгээд энэ тэрхэнийг ярьсаар тэднийхийг энэ зусланд гардагийг мэдэж авсан гэж байгаа. Майханаа босгоод морьдоо янзлаж аргамжих нэгиийг нь аргамжихад миний хөдөлгөөн мөн чиг хурдан байлаа. Бүх юмаа дуусгаад Дамба ахаас гуйлаадаа
- Энүүхэнд манай ангийн хүүхдийнх гардаг юм. Би нэг уулзаад ирье гээд л ...
- За чи болох бүтэхгүй юманд орооцолдов гэсээр хоцорлоо. Бодвол эрэгтэй хүүхэд гэж бодсон байх. Би Сартай хонгорыг нь гуйх гэснээ арай л зүрх хүрсэнгүй. Хулан хулыгаа голон голон явлаа. Явах замдаа яг очихдоо яасхийж очихоо төсөөлөн бодно. Ийм морьтой ямар ч байгаад нэмэргүй мэт. “Хулан хул байхдаа яахав дээ. Цүндгэр хул, Идэмхий хул гэж өөрийнхөө дургүй бүхнээр нэрлэж эцэст нь Мэлхий хул гэвэл таарна” гэж дотроо жаахан онгойлгов. Хул морь даанч мэдэж байгаа шинж алга. Яарсандаа хул морио байдгаар нь ороолгож цогиулсаар Залаатын аманд ирлээ. Тэр олон нэгэн хэвийн байшингуудын алийг нь мэдэхгүй тул жаал өгсөж байгаад өөрийн үеийн болов уу гэмээр нэгэн охиноос очиж асуулаа. Тэгтэл намайг дагуулан явсаар нэг байшингийн гадна ирж орсноо тун удалгүй гараад ирэв. Араас нь өнөөх охин маань гараад ирлээ. Миний зүрх дэлсээд болох биш. Хий дэмий л эмээл дээрээ янз янзаар сууж үзэв. Би ч бодвол морь мал, ташуур, дээл бүс болсон амьтан байсан байлгүй. Өнөөх маань гарч ирээд нэг хэсэг харж байснаа
- Хүүеээ чи юү гээд л ... Би ч ярс гээд л инээгээд л ... Царай маань хар хүрэн болчихсон болохоор шүд гэж хашин цагаан л харагдсан байхдаа. Нөгөө дуудсан охин удсан ч үгүй явлаа. Тэр охинтой би амьдралдаа хоёр л удаа дахиж таарсан. Тэгэхдээ яагаад ч юм харанхуйд жижигхэн бамбар барин замыг минь гэрэлтүүлж өгсөн ачтан шиг санан сэтгэлдээ түүнийг хүндэлдэг байж билээ.
Бид хоёр ч нилээн байцгаасны эцэст тайвширч баахан ярилцав. Бодвол аян замын хөлс шороогоо мартчихсан тууж явсан юм байгаа биз надад гар нүүрээ угаахад ус хийж өгөөд л ...хачиан хачин.
Охиндоо морио унуулаад л ... Хоёул сундалж тэр хавийн уулаар баахан зугаалав. Энэ бүхэнд ямар ч хүчин чармайлт шаардахгүйгээр түүндээ би хүрч, шүргэж байлаа. Ийм аз жаргал гэж байхуу даа. Тэгэхэд харин Хулан хултайгаа очсондоо баярлаж билээ. Хөөрхий минь буруу зөвгүй номхон. Сүүлд нь бодохноо хотын охин ямар морины сайхан муухайг ялгах бишдээ. Хулгар хээртэйгээ ирсэн бол юун хүүхэд унуулахтай манатай. Надад хоол унд өгөөд л... Надад бол ер өлсөж цангасан юм байгаагүй юм. Зөвхөн түүнтэй хамт байгаа нь л хэмжээлшгүй сайхан байлаа. Удалгүй одод түгж, сар гараад, чөдөртэй морь ойрхон өвс шир шир хазлаад л ... Бид хоёр чухам юу ярьсийм бүү мэд яриад л ... яриад л ...
Би ч голдуу л ном голдуу л яриа боловуу. Бас хажуугаар нь хошигнож маазрахаа мартаагүй. Хэдийгээр харанхуй ч гэсэн тэр яагаад ч юм гүйгээд орчихоогүй. Харин ч бүр харуй бүрийд намайг урд байгаагүйгээр анхааран харж, бас ч үгүй намайг нилээн тоож байгааг би мэдэрч байлаа. Үүнийг нь далимдуулж хааяа нэг халуун гарыг нь атгаж чадсан шүү би. Зуны шөнө богинохныг хэлэхүү төдхөн тэнгэрийн хаяанаа гэгээ татах янз ороход сая гэнэтхэн ухаан орцгоож “би орохгүй бол болохгүй, би ч явахгүй бол болохгүй” болцгоов.
Морио эмээллээ. Яг явах болоход яагаад ч юм, юунд ч юм сатааран түр зогслоо. Нэг мэдэхэд би түүний хоёр гарыг атгачихсан байсан. Тэгээд би нэгэн номноос санаа авч, нэг одруу харж

- Бид хоёрыг хараад байна гээд түүнийгээ дээшээ харахад нь ухасхийгээд үнсчихэж билээ. Тэгээд л мэдэхгүй ээ. Нэг л тийм цочсон, айсан, уурссан нүд зэрвэсхэн үзэгдээд л, нэг л мэдэхэд мориндоо мордчихсон газрын уруу нилээн ширүүн бууж явсансан. Яах аргагүй л хүүхэд байж дээ.
Явсаар майхныхаа гадаа ирж, морьдоо эрт уях ёстой байсан тул бүгдийг нь барьж уячихаад л тэргэн доогуур ороод унтчихсан. Дамба ахын дуудсанаар сэртэл нар ч хөөрөх янзтай. Бид хөдөлсөөр Залаатын зуслангийн айлуудын доогуур туул голын хөвөөгөөр Яармагийн зүг явлаа. Тэдний доогуур явж байхдаа түүнийг намайг харж зогсох болов уу гэж урд шөнийн сууж байсан жижигхэн хадруу харц гүйгээд болдоггүй.
Бага зэрэг зузаавтар зөөлхөн бүлээхэн уруул, үргэсэн зээрийнх шиг дэрхийсэн хоёр нүд үе үе харагдаад байх. Өөрт хичнээн сайхан байвч, “гомдоогоод уурлуулчихсан боловуу” гэсэн бодол давхар бодогдоод санааг маань зовоосоор ...
Тэр жилийн наадам хэрхэн яаж өнгөрсөн, хэн түрүүлж, хэний морь магнайлсаныг би мэдээгүй. Тэр байтугай Дамба ахын морьд хэдээр давхисныг ч анзаарсангүй. Гагцхүү тэр охин, түүний уруул л санаанаас гараагүй. Ном зохиолд хүний уруул гашуун байдаг тухай бичсэн байдаг ч би мэдээгүй. Буцах замдаа ёстой дөрвөн морио хөтлөөд давхиад очих боломж байсан ч би чадаагүй ...
Наадмаас хойш хөдөө гэрийн маань амьдрал нэг л хачин санагдаж эхэллээ. Би болж өгвөл ганцаараа л баймаар байдаг байлаа. Даан ч тийм цаг ховор. Гүүнд гарах, унага татах сонирхол төрдөггүй. Хувингаа сугавчлан урд алхах Бадмаа эгч надад одоо зүгээр л айлын ээж харагдах болов. Харин ч бүр хааяа хааяа дуугай дүмбэгэр болсныг эрээ цээргүй асуугаад ч байх шиг. Эв нь таарвал “дундчуул”-ын ажлыг булааж хонинд явмаар. Айраг хүртэл амтгүй. Ашгүй хадлангийн цаг эхэлж би тэнд л өдөржин ганцаар байдаг байлаа. Тэгж байхдаа “томчуул” сүүлрүүгээ нэг л их хачин болчихдогийг бүүр түүрхэн ойлгох шиг.
Энэ бүх хугацаанд тэр охины яриа дуу хоолой, бяцхан халуун гар, үл ялиг зуларсан зөөлөн уруул, цочиж дэргэсэн хоёр нүд санаанаас үл гарна. Жилийн жилд сургууль эхлэх өдөр ойртох тусам дотор харанхуйлж, хөдөө гэртээ хоргодон байдагсан. Харин тэр жилийн зун намар даан ч нэг удаан өнгөрсийм даа...
Одоо тэр уруулыг хорин тав дахь жилдээ үнсэж байгаа ч би тэр уруулнаас уйдаагүй. Улам бүр хайрласаар байгаа.
Гэхдээ арван долоотой зуных шиг тэр уруулыг дахиж би мэдрээгүй ....

Түмэнбаярын Бум-Эрдэнэ “Сэмэрч үл барагдана” номноос

Saturday, October 25, 2008

Миний гуниг

Гунигаа би цэцэг болгон ургуулчихаад юугаа бодож суух вэ
Гунигаа би шувуу болгон нисгэчихээд юугаа хүлээж суух вэ
Гунигаа би аянга болгон буулгачихаад юундаа итгэж суух вэ
Гунигаа би амьжиргаа болгон хувиргачихаад юугаараа тэжээгдэж явах вэ




Миний гуниг
Өндөр уулын оройгоос булаглан гарч
Өргөн тал руу хөөсрөн буудаг

Миний гуниг
Өвсний үзүүрийг илбэн хатирч
Өнчин хайлаасыг аргадан үдэлдэг

Миний гуниг
Цагийн харгуйтай орооцолдон хөвөрч
Цаашлах ертөнцийг нэхэн хөөдөг

Миний гуниг
Мэдэхгүйн зовлонгоор тэжээгдэн ундарч
Мэдрэхүйн үндсийг услан тэтгэдэг

Миний гуниг
Зуны цэцэгсийн өнгийг биширч
Нарны зовлонг ойлгон бөхийдөг

Миний гуниг
Намрын шувуудын дуунд сатаарч
Наашлах,эргэн учрахын дуу гэж ухаардаг

Миний гуниг
Намайг хүн болгон зогсоох гэж
Насны хэмжээтэй хорвоод намрын навч шиг шатдаг
Миний гуниг
Наснаас минь эрт намайг ухааруулж
Найраг шүлгийн онгодыг дууддаг

Өдөр шөнө ээлжилдэг хорвоод төрсөн учраас
Өвөл зун ээлжилдэг эх оронтой учраас
Өвсний толгойд шүүдэр тогтож шим хураадгийн учраас
Өөрийнхөө амьдралыг гуниг зовлонгүйгээр яахан төсөөлөх билээ

Гунигаа би цэцэг болгон ургуулчихаад юугаа бодож суух вэ
Гунигаа би шувуу болгон нисгэчихээд юугаа хүлээж суух вэ
Гунигаа би аянга болгон буулгачихаад юундаа итгэж суух вэ
Гунигаа би амьжиргаа болгон хувиргачихаад юугаараа тэжээгдэж явах вэ

ГУНИГАА би шүлэг болгон үлдээнэ
ГУНИГАА би хүсэл болгон асаана
ГУНИГАА би уучлал болгон дэвсэнэ
ГУНИГАА би ухаарал болгон ургуулна

ГУНИГАА би....................................

Бүлээн

Би


Би хүний заяа нөмөрч унасан
Хайр харуусал хоёр
Би хагацал зовлон дунд буцалсан
Хатуу зөөлөн хоёр

Би хавар намар хосолсон
Хар цагаан хоёр
Би хайрын бороонд дэлбээлэх
Харзанд ургасан өргөст цэцэг

Би өчүүхэнээ мэдэрсэн
Өр нимэгхэн сэтгэл
Би өөрөөрөө л гэрэлтэх
Өнгө өнгийн цацал

Бүлээн

Tuesday, October 21, 2008

Kanada

Нутаг дэвсгэр: Канад Улс 10 сая орчим хавтгай дөрвөлжин км газар нутагтай. Газар нутгийн хэмжээгээр дэлхийд ОХУ-ын дараа хоёрдугаарт ордог. Атлантын болон Номхон далай, Хойд мөсөн далайгаар хүрээлэгддэг бөгөөд АНУ-тай Их нууруудаас гадна нийт 6000 км хуурай газраар хиллэдэг.
Цаг агаар: Далайн эрэг орчмоор зундаа харьцангуй хуурай, сэрүүвтэр, өвөлдөө чийглэг, зөөлөн уур амьсгалтай. Нутгийн төв хэсгээр өвөлдөө цас их унадаг, зундаа халуун. Төвийн нутгийн баруун хэсгээр буюу Хадат нуруу (Rocky Mountains)-наас Их Нууруудын хооронд эх газрын уур амьсгалтай, өвөл нь хүйтэн, урт, зун нь дулаан, богино. Хойд мөсөн далай болон Хадсоны булан орчмын нутагт хүйтэн, урт өвөл болдог. Хамгийн хүйтэн хот Елоунайф-д -32 орчим хэм (нэгдүгээр сар), хамгийн халуун хот Торонтод +26 орчим хэм (долдугаар сар) хүрдэг. Китиматын ойролцоо хамгийн их цас ордог бөгөөд жилд 1071 см цас орж байсан удаатай ажээ.
Хүн ам: Канад нь 31,1 сая орчим хүн амтай. 1 хавтгай дөрвөлжин км-т 2,9 хүн ногддог. Хүн амын жилийн дундаж өсөлт 1,3%. Албан ёсны хэл нь англи, франц. Англиар 19 сая, францаар 4 сая, англи болон францаар 4,5 сая хүн ярьдаг, албан ёсны 2 хэлний алинаар нь ч ярьдаггүй 500 мянга орчим хүн байдаг аж. Хүн амын 45,7% католик, 36,2% протестант, 1,4% үнэн алдартан, 1,2% жүүд, 0,9% лал, 0,6% хиндү, 0.6% бурханы шашинтан, 0,7% нь бусад шашны жижиг урсгалд хамрагддаг, 12,5% шашингүй ажээ. Дэлхийн 2 дугаар дайны дараа голдуу Герман, Итали, Голланд болон зүүн Европоос цагаачид ирж суурьшсан. 1970-аад оны сүүлчээс Хонг Конг, Энэтхэг, Филиппин зэрэг орноос ирэх цагаачдын тоо эрс өссөн. Эдүгээ Африк, Өмнөд болон Төв Америкаас ирж буй цагаачид нэмэгдэж байгаа аж.
Түүх: Түүхчдийн үзэж байгаагаар одоогоос 30 мянган жилийн тэртээ Канадын нутагт хүн суурьшиж эхэлсэн байна. Канадын уугуул иргэд индианчууд болон инуитууд Азийн нүүдэлчдээс гаралтай бөгөөд Сибирь, Аляскаар дамжин Хойд Канадад ирж суурьшсан гэж үздэг. Францчууд 16 дугаар зууны эхээр Канадад суурьшиж эхэлсэн. Тэд нутгийн уугуул иргэдтэй үслэг эдлэлийн наймаа хийдэг байж. 17 дугаар зууны эхээр англичууд Хадсоны буланд суурьшиж, францчуудтай өрсөлдөж эхэлсэн. 18 дугаар зуунд Англи, Франц хоёр Хойд Америкт дайтаж, 1763 онд англичууд ялж Канадыг эзэлжээ. 1867 онд 4 муж нэгдэн тусгаар тогтнолоо зарласнаар Канад өөрийн Засгийн газраа сонгох эрхтэй болсон байна. Ийнхүү шинэ муж улсууд байгуулагдахын зэрэгцээ цагаачид олноор нүүдэллэн ирж өнөөгийн Канад Улсын дүр төрх бүрэлдэн бий болжээ. Канад нь Их Британийн хамтын нийгэмлэгт багтдаг.
Засаглал: Канад Улс нь Парламентын ардчилал бүхий Хаант засагтай. Нийт 10 муж (Бритиш Колумби, Алберта, Принц Эдвард Айлэнд, Манитоба, Онтарио, Нова Скошиа, Нью Брансвик, Кэбек, Саскачеван, Ньюфаундлэнд) болон бие даасан Нунавит, Юкон, Баруун хойд хязгаар нутгаас бүрдсэн Холбооны улс юм. Канад нь Амбан захирагч (GovernorGeneral), Парламент, Засгийн газартай бөгөөд олон намын тогтолцоотой. Парламент нь дээд, доод хоёр танхимтай. Сенатын гишүүдийг томилдог. Нийтийн танхимыг сонгодог.

Канадын тухай

Канад улс хүн ардынхаа эрх тэгш байдлыг баталгаажуулах, олон үндэстний хэл, шашин, соёлын ялгаатай байдлыг хүндэтгэх бодлого барьдаг. Канадчууд дэлхийн өнцөг булан бүрээс цагаачлан ирж нэгэн улсыг бүтээж буй хүмүүс. Энэ улс хууль журмаа чанд сахин мөрдөж, хүндэтгэдэг, эмх замбараагүй байдал, шударга бус явдалтай ил тод, хатуу тэмцдэг. Улс төрийн хэд хэдэн намтай ч Либераль, Консерватив намууд гол үүрэг гүйцэтгэдэг.
Канадчууд соёлын нөлөөнд орохоос болгоомжлонгуй байдаг. НҮБ-ын Соёлын ялгавартай байдлыг хамгаалан дэмжих конвенцийг хэрэгжүүлэх бодлого баримталдаг. Тухайлбал, Канадын дэлгэцэнд гаргаж байгаа киноны 95 хувь нь Hollywood–ийн кино байдагт эднийхэн шүүмжлэлтэй хандаж байна. Олон нийтийн телевизээр хүчирхийлэл, садар самуунтай кино, сурталчилгаа хийхийг хуулиар хориглодог. Мөн согтууруулах ундааны сурталчилгаа хориотой бололтой.
Канадын төрийн байгуулалт:
Канадын Төрийн тэргүүн нь Их Британийн Хатан хаан бөгөөд түүний бие төлөөлөгч бол Канадын Амбан захирагч. Амбан захирагч Канадын тусгаар тогтнол, үндэсний нэгдмэл байдлын илэрхийлэл. Тэрбээр төрийн дээд шагнал олгох, гадаад орны элч, төлөөлөгчдийг хүлээн авах, гадаадын улс оронд төрийн тэргүүний хувиар айлчлах зэрэг үйл ажиллагаа явуулдаг.
Хууль тогтоох дээд байгууллага нь Сенат, Нийтийн танхимаас бүрдэнэ. Сенат нь бүс нутаг, мужуудыг төлөөлсөн 105 гишүүнтэй. Тэднийг Ерөнхий сайдын зөвлөмжөөр Амбан захирагч томилно. Нэг томилогдвол тэд 75 нас хүртлээ Сенатын гишүүн байх эрхтэй. Энэ утгаар нь дэлхий дээрх хамгийн сайхан албан тушаал бол Канадын Сенатын гишүүн гэж зарим хүн хэлэх нь бий.
Нийтийн танхим нь 305 суудалтай. Гишүүд нь 5 жилийн хугацаатай сонгогдоно. Спикерээ гишүүд дотроосоо нууц санал хураалтаар сонгоно. Энэ хүний гол ажил нь хурал даргалах. Канадын парламентын спикерүүд албан тушаалын ахлалын хувьд Ерөнхий сайдын дараа орно. Канад өргөн уудам нутагтай хэдий ч парламентын гишүүд нь нэгдсэн болон байнгын хороодын хуралдаантай өдрүүдэд Оттавад ирж хуралдаа суугаад долоо хоногийн эх болон сүүлээр орон нутагтаа гол төлөв ажилладаг. Тэдний гэр нь сонгогдсон муж, тойрогтоо байдаг онцлогтой бөгөөд Оттавад байхдаа тусгай нийтийн байранд суудаг гэсэн.
Аливаа хуулийн төслийг хоёр танхим хоёулаа баталснаар хүчин төгөлдөр болдог журамтай.
Сонгуульд ялсан улс төрийн нам Засгийн газраа эмхлэн байгуулна. Амбан захирагч Ерөнхий сайдыг томилох буюу сонгуульд ялсан намын тэргүүнийг засгийн газраа эмхлэн байгуулахыг санал болгоно. Ерөнхий сайд ихэвчлэн Нийтийн Танхимын гишүүн байдаг. Ерөнхий сайдын санал болгосон кабинетын гишүүдийг Парламент хэлэлцэж батална.
Канадын одоогийн Засгийн газрыг 2006 оны эхээр болсон парламентын сонгуульд хамгийн олон суудал авсан Консерватив нам тэргүүлэн ажиллаж байна. Ерөнхий сайд Стивэн Харпер бол тус намын дарга хүн. Канадын нэг онцлог гэмээр зүйл нь салбарын яам бүр Парламентын нарийн бичгийн даргатай. Тэднийг парламентын гишүүд дотроос Ерөнхий сайд томилдог.
Канадын Дээд шүүх нь Ерөнхий шүүгч, 8 шүүгчийн бүрэлдэхүүнтэй. Шүүгчдийг Ерөнхий сайд санал оруулж, Амбан захирагч томилдог уламжлалтай.
Канадын гадаад бодлого:
Канадын гадаад бодлогод улс орныхоо хөгжилд таатай орчин бүрдүүлэх, аюулгүй байдлаа хангах, эрх чөлөө, ардчилал, хүний эрхийг баталгаажуулах, хуулийг дээдлэх зэрэг үндсэн зарчмууд мөрдөгддөг.
Одоогийн Засгийн газрын гадаад бодлогын тэргүүлэх чиглэлд Америк тивийн орнуудтай харилцаагаа эрчимжүүлэх, Афганистан дахь энхийг сахиулах үйл ажиллагааг нэр хүндтэй авч явах, Хятад, Энэтхэг зэрэг оронтой түлхүү харилцах зэрэг асуудал орж байна.
Канадын гадаад бодлогод хөрш АНУ-тай харилцах асуудал үргэлж эн тэргүүнд байсаар ирсэн. Өнөөдөр энэ хоёр улсын харилцаанд ноцтой маргаант асуудал бараг байхгүй боловч эдийн засаг, соёлын хүрээнд Америкийн эрхшээл, нөлөөнд хэт орохоос ихээхэн болгоомжилдог. Канадын боловсруулах болон уул уурхайн үйлдвэрүүдийн гадаадын хөрөнгө оруулалтын 70 орчим хувь, экспортын 75 хувь нь АНУ-д ногддог. Америкийн хөрөнгө оруулалт хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, кино, урлагийн салбарт эрс нэмэгдэж байгаад Канад мөн болгоомжтой хандаж байна. АНУ-аас Канадын экспортын зарим гол бараанд хэт өндөр татвар ногдуулах, заримдаа бүр хориг тавих явдал гардаг.
Хүний эрхийн асуудлаар Хятадтай “аядуу” арга барилаар ажиллаж байсан бол сүүлийн үед илүү ил тод, нээлттэй байдлаар хандаж байна. Өнгөрсөн 10 дугаар сард Ерөнхий сайд С. Харпер Далай ламыг хятадын талын эсэргүүцэлтэй тулгарсан ч хүлээн авч уулзсан. Канадын гадаад бодлого бол аль нэг улсад “ая тал засах” бус улс орныхоо эрх ашгийн төлөө олон улсын хэмжээнд бусадтай хамтран ажиллахад оршино гэж Засгийн газрын өндөр албаны хүн мэдэгдэж байсан.
Канад Улсын Азийн орнуудтай тогтоосон харилцааны талаар:
Азийн орнуудын эдийн засаг бүхэлдээ хурдацтай өсч байна. Канад Улс АНУ, Европын уламжлалт зах зээлээс гадна шинэ зах зээлд гарахыг эрмэлзэж, идэвхтэй ажиллаж байна. Хятад, Япон, БНСУ Канадын Ази дахь худалдааны гол түншүүд.
Хятад, Энэтхэгтэй явуулах харилцааг бүр гадаад бодлогынхоо тэргүүлэх чиглэлд оруулсан тухай өмнө дурдсан. Тухайлбал, Хятадтай 2010 он гэхэд худалдаагаа 30 тэрбум канад долларт хүргэнэ гэж 2005 онд төлөвлөж байсан бол энэ нь 2007 он гэхэд хэрэгжчихээд байна. Хятадтай Хөрөнгө оруулалтыг хөхиүлэн дэмжих, харилцан хамгаалах тухай хэлэлцээр байгуулахаар ярилцаж байна. Энэтхэгтэй өнгөрсөн жил хийсэн худалдааны хэмжээ 3,6 тэрбум канад доллар байсныг 2012 онд 20 тэрбумд, хөрөнгө оруулалтаа 5 тэрбум долларт тус тус хүргэхээр зорьж байна.
Канад Филиппин, Тайландтай чөлөөт худалдааны хэлэлцээртэй. Өмнөд Солонгостой мөн ийм хэлэлцээр байгуулахаар ажиллаж байна.
Канад, Хойд Америкийн орнуудын харилцааны талаар:
Хойд Америкийн гурван орон АНУ, Канад, Мексик нь чөлөөт худалдааны хэлэлцээр (НАФТА)-ийн хүрээнд хамтран ажилладаг. Үүний үр дүнд сүүлийн 15 жилд Канад болон АНУ-ын хоорондын худалдаа гурав дахин нэмэгдсэн. Өнөөдөр минут тутам Хойд Америкийн авто болон төмөр замаар 1,7 сая ам. долларын ачаа тээвэрлэлт хийгддэг гэсэн тооцоо байна.
Гэвч бүх зүйл дардан замаар явахгүй нь мэдээж. Канад шиг нээлттэй, жижгэвтэр эдийн засагтай орны хувьд хамгаалалтын арга хэмжээ авах шаардлага байнга гардаг бололтой.
НАФТА-г бий болгосноор гурван орны хооронд экспорт болон хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн ч түүний бодит үр дүнгийн талаар санал зөрөлдөөнтэй зүйлүүд бий. 1989 онд уг хэлэлцээрийг байгуулснаас хойших хугацаанд Канадын хүн амын чинээлэг 20 хувийн орлого 12% нэмэгдсэн бол бага болон дунд орлоготой хэсгийнх 5-10 хувь буурсан гэсэн судалгаа байна.
Канадын хэрэглэгчид эрчим хүчний үнэ өндөр байгааг энэ хэлэлцээртэй холбон тайлбарладаг. Үүнээс гадна гишүүн гурван орны иргэд нийгэм, соёлын интеграцчилалд ороход хэлэлцээр төдийлөн ач холбогдлоо өгөхгүй байгаа талаар шүүмжлэл байна. Сүүлийн үед АНУ-ын зүгээс хилийн аюулгүй байдалдаа анхаарч арга хэмжээ авах болсон, түүнчлэн Канадын хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг хил гаалиар шалгалтгүй нэвтрүүлэх журмаа өөрчилсөн зэрэг нь НАФТА-гийн цаашдын өсөлт дэвшилтэд саад болж болзошгүй байгаа юм.
Канадын эдийн засгийн талаар:
Канад Улс аж үйлдвэр, хөдөө аж ахуй өндөр хөгжсөн орон. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 70 гаруй хувийг нь гадаад худалдаа эзэлдэг. Аж үйлдвэрийн хөгжлийн хувьд Канад нь дэлхийн тэргүүлэх 7 орны нэг бөгөөд харилцаа холбоо, тээвэр, машин тоног төхөөрөмж, барилгын үйлдвэрлэл хурдацтай хөгжиж байна. Төмөр зам, авто зам, байгалийн хийн хоолой барьж байгуулах, аж үйлдвэрийн суурийг тавихад америкийн хөрөнгө оруулалт онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн байна.
Канадын эдийн засгийн хөгжлийн суурь нь байгалийн баялаг, оюуны баялаг, газарзүйн байршил, түүний дотор дэлхийн хамгийн том зах зээлийн дэргэд байдагт оршиж байна.
Канадын татвар, бараа бүтээгдэхүүний үнийн талаар:
Канадын татвар харьцангуй өндөр. Канад Улсын нэгдсэн төсвийн орлогын 40 гаруй хувь татвараас бүрддэг. 2006 оны татварын орлого 582 тэрбум канад доллар болсон байх жишээтэй.
Саяхан Канадын Засгийн газар ойрын жилүүдэд баримтлах татварын бодлогоо тодорхойлсон. Тухайлбал, ирэх 6 жилд татварыг нийт 60 тэрбум доллараар, түүний дотор хүн амын орлогын албан татварыг 10,8 тэрбум, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварыг 14,4 тэрбум, бараа, үйлчилгээний татварыг 34,2 тэрбум доллараар тус тус бууруулахаар төлөвлөжээ. Үүнийг сүүлийн 50 жил дэх татварын хамгийн их бууралт болно гэж холбогдох албаны хүмүүс үзэж байгаа.
Канадын муж, хязгаар нутгуудад бараа, үйлчилгээний татвар харилцан адилгүй, 5-8 хувьтай байдаг. Бүр татваргүй муж ч байна. Үүнээс гадна муж бүр өөрийн худалдааны татвар ногдуулдаг. Энэ татварын хэмжээ дунджаар 8 хувь байдаг.
Канад аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар өндөр ногдуулдаг үзүүлэлтээрээ дэлхийд 11 дүгээрт, үйлчилгээний татвар ногдуулалтаар 6 дугаарт орж байна. 2000 онд 43 хувь байсан аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар өнөөдөр 34 хувь болсон ч өндөрт тооцогдсоор байна.
Канадад өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ АНУ-ынхаас дунджаар 24 хувиар өндөр байдаг гэсэн судалгаа бий. Олон хүчин зүйл байдаг юм байна. Заримаас нь сонирхуулбал, Канадад цалин хөлс, түрээс, цахилгааны өртөг, татвар өндөр. Бизнесийн зардал нь илүү, хэрэглэгчийн зах зээл нь АНУ-д 10 дахин их багтаамжтай, Канадын газар нутаг уудам, хүн ам цөөн тул тээврийн зардал өндөр, бүх бичиг баримтыг албан ёсны хоёр хэл дээр (англи, франц ) хийх шаардлагатай гэх мэт.
Канадчуудын амьдралын талаар:
Эдийн засаг нь хөгжиж, канад долларын ханш чангарч байгаа нь канадчуудын амьдралд янз бүрээр тусч байна. Юуны өмнө экспортын өрсөлдөх чадвар нь буурч байна. 2002 оноос хойш аж үйлдвэрийн салбарт 280 мянган хүн ажлын байраа алдсан гэсэн тоо бий. Гадны хөрөнгө оруулалттай хамтарсан компаниуд өөр улсад байршлаа шилжүүлэх явдал нэмэгдэж байна.
Валютын ханшны өөрчлөлт америк доллараар санхүүждэг манай ЭСЯ-нд ч хүнд тусч байна. Өнгөрсөн таван жилд канад долларын ханш 60 орчим хувиар чангарлаа. Өөрөөр хэлбэл, 2002 онд 100 америк доллар солиход 160 канад доллар болж байсан бол өнөөдөр 95-96 канад доллар авч байна. Үүний хажуугаар өргөн хэрэглээний барааны үнэ мөн хугацаанд 30-40% өссөн. Эдгээр байдал хавсарч бидний хувьд гэхэд 2002 онд хоёр талх авч байсан мөнгөөр одоо нэгийг л авах жишээтэй байгаа.
Америкт өргөн хэрэгцээний барааны үнэ Канадаас хямд, нөгөө талаас канад доллар чангарсан тул сүүлийн үед канадчууд АНУ-д очиж худалдаа хийх явдал эрс нэмэгдсэн нь дотоодын борлуулалтад сөргөөр нөлөөлж байгаа бололтой.
Элчин сайдын яам.

Monday, October 20, 2008

АМЬДДАА БИЕ БИЕЭ ХАЙРЛА.., ХҮМҮҮСЭЭ

АМЬДДАА БИЕ БИЕЭ ХАЙРЛА.., ХҮМҮҮСЭЭ (сонсох)

Амьддаа бие биеэ хайрла, хүмүүсээ
Аливаа сайхан бүхнээ бусдаас битгий харамла.
Хэрэггүй үгийн зэвээр зүрхийг минь бүү шархлуул,
Хэн нэгнийгээ харанхуй нүх рүү битгий түлх.

Архинд орсон нэгнийгээ шоолж бүү инээ,
Аяа, чиний аав чинь ч байж мэднэ шүү.
Амжиж, чи өөрөө алдрын зэрэгт хүрсэн бол
Аз жаргалын хаалгыг бусаддаа нээж өг.
Ачийг чинь тэд бас бүү мартаг.

Ганц сайхан үгээр дутаж яваа хүнд
Гарцаагүй түүнийг нь олж хэл.
Гадаа нартай ч, гэрт хүйтэн өдөр
Газар дээр нэг бус удаа тохиолдоно

Чамд дурласан сайхан хөвгүүнийг
Чанга хатуу үгээр битгий гомдоо, бүсгүй минь
Чамайг хайрласных нь хариуд хайрла.
Чамаас сайхан хүүхэнд ч дурлаж болох шүү.

Бидний амдрал ав адилхан,
Бидний хоолой дээр үг хүртэл нэг л янзаар зангирч
Бидний хацар дээр нулимс хүртэл нэг л янзаар бөмбөрч
Бидний зам дээр ав адилхан учрал тохиолддог.
Бүсгүйн доголон унлимсыг асуулгүйгээр арчиж өг.
Бүдэрч унасан хүүхдийг дээр өргөн аргад.

Өнөөдөр чи инээж, нөгөөдөх нь уйлдаг ч
Өөр нэгэн өдөр чи гуниж, цаадах нь дуулна,
Өлгий авс хоёрыг хүн бүхэн дамждаг болохоор
Өөр юу ч хэрэггүй, бие биеэ л хайрла.
Өргөн хорвоод хүн хайраар л дутаж болохгүй.

Аз жаргалыг би, хүний сэтгэлийн галаар төсөөлдөг болохоор
Алтан нар гэрлээ бидэнд ав адилхан хайрладаг болохоор
Амьд явахыг би бусдад хайраа түгээхийн нэр гэж бодном.
Аз жаргалыг би бусдаас хайр хүлээхийн нэр гэж ойлгоном.

1980 он, Москва хот.
О.Дашбалбар Шидэт ертөнц I боть, 2003 он

Иод дутлын эмгэг

Танд хvргэж буй зєвлєлгєє энгийн, ахуйн чанартай юм шиг боловч эрvvл мэндэд тань хєрєнгє оруулалт болох учиртай.Өнєєдєр хvн тєрєлхтєнд нvvрлээд байгаа эдгэршгvй, чимээгvй тахлын эхний байрт йод дутпын эмгэг орж байна.Хvний биед хэрэгцээтэй йод дутсанаас болж зvрх судас, бамбай булчирхайны євчнєєр євдєх бєгєєд цаашилбал хvvхдийн єсєлт хєгжилт удаашран улмаар сэтгэхvйн хоцрогдолд ордог. Иод нь бие бялдар, тархи мэдрэлийн эдийн хєгжил, биеийн дулаан, энергийн солилцоонд чухал vvрэг гvйцэтгэж байдаг бамбай булчирхайн дааврын нэг бvрэлдэхvvн юм. Хvн хэрэгцээт иодынхоо 92 хувийг хvнснээс, vлдсэн хэсгийг агаар, ус, хєрс, орчноосоо авдаг.
Насанд хvрсэн хvний биед дунджаар 15-20 мг иод байдгийн 70-80 хувь нь бамбай булчирхайд агуулагддаг бєгєєд єдєрт дор хаяж 100-150 мкг иод хэрэглэж чадвал бамбай булчирхайн даавар ялгаруулалт хэвийн явагддаг.

Бамбай булчирхайн дааврын vйлчилгээ:
- Yр хєврєлийн vед араг яс, мэдрэлийн тогтолцооны vvсэлт, хєгжилтийг хангана
- Биеийн дулаан vvсэлтийг ихэсгэнэ
- Бvх тєрлийн бодисын солилцоог идэвхжvvлнэ
- Бvх эд эрхтний хvчилтєрєгчийн хэрэгцээг ихэсгэнэ
- Зvрхний булчинд эерэг нєлєєг vзvvлнэ
- Рецепторын катехоламинд мэдрэг чанарыг ихэсгэнэ
- Амьсгалын тєвийн vйл ажиллагааг зохицуулна
- Уургийн нийлэгжилтийг идэвхжvvлнэ.
- Ясны vvсэлт болон нєхєн тєлжилтийг идэвхжvvлдэг
- Эсийн мембранд нєлєєлж, эс доторхи нvvрс ус, аминхvчлийн зєєвєрлєлтийг ихэсгэнэ.

Ялангуяа манайх шиг йод ихээр агуулдаг далайн гаралтай амьтныг хоол хvнсэндээ тогтмол хэрэглэх боломжгvй улс орнууд ард иргэдээ жигд хэмжээний иодоор хангах олон арга сvвэгчилж байна. Гэвч тухайн хvний баян хоосноос vл шалтгаалан єдєр тутам, зайлшгvй хэрэглэгддэг давснаас єєр тєрлийн оновчтой бvтээгдэхvvн олоогvй байна. Хэрэв иодыг хvvхдvvдийн идэх дуртай чихэрт юм уу, самарт шингээвэл мєнгєний бололцоотой, амттанд дуртай нэг нь єєрийн дураар идсээр иодны илvvдэлд орж болох талтай аж. Иод хэмээх байгаль дээр тогтвор муутай оршдог энэхvv элемент нь хvний биед илvvдвэл тийм ч таатай бус.



Monday, October 13, 2008

Синергетик - Хоосон Чанарын онол

Орчин үед сүнс, бурхан, буг чөтгөр, шулам, тийрэн, хий үзэгдэл болон зөн билэг, далдыг харах, далдыг мэдрэх, далд ухамсар гэх мэт тайлаг­дашгүй, тайлбарлагдашгүй зүйлүүдэд анхаарлаа хан­дуулж судлах явдал идэвх­жиж байна. Ялангуяа, шинж­лэх ухааны уламжлалт мэд­лэг эдгээр асуудлуудад ямар ч хариулт өгч чадахгүй байгаа бөгөөд энэ байдалдаа дүгнэлт хийгээд шинжлэх ухаан өөр­төө далд ертөнцийг судалдаг синергетик хэмээх шинэ салбарыг нэгэнт хөгжүүлж эхэлсэн.Сүүлийн үед дэлхийн нэр хүндтэй олон эрдэмтэн синер­гетикийн салбар дахь судалгаагаар орчлон ертөн­цийн нууцад нэвтэрч болно гэдэг дээр санал нэгдэх бол­лоо. Үүнд хамгийн чухал онол бол супер нэгдлийн онол гэж ч үздэг. Супер нэгдлийн онол нь маш товчхондоо бол энер­гийн онол гэж хэлж болно.Буддын гүн ухааны сур­гаалын нэгэн чухал хэсэг нь хоосон чанарын онол билээ. Өөрөөр хэлбэл, буддын гүн ухаан дахь орчлон ертөнцийн үүсэл, бүтэц, хөгжлийн утга учир болоод зүй тогтлыг тайл­барладаг онол бол хоосон чанарын онол. Тиймээс хоо­сон чанарын онолыг синер­гетикийн шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарлавал мөн л энергийн онол юм.
Хоёр. Хоосон Чанарын онолын шинжлэх ухааны үндэслэл
Хоосон чанарыг тайл­барлах шинжлэх ухааны хоёр том үндэслэл байдаг. Үүнд:-Бүтцийн дуалист буюу хоёрдмол шинж чанар -Энерги хадгалагдах бо­лон хувирах хууль.Физикийн шинжлэх ухааны квант онолд аливаа эгэл бөөмс нь бөөмлөг болон долгиолог бүтэцтэй гэж батал­даг. Бөөмлөг гэдэг нь мате­риал­лаг буюу биет бүтэц. Долгиолог гэдэг нь долгион буюу биет бус (хоосон) бүтэц. Матери дотоод гүндээ ийнхүү бодит ба хоосон гэсэн хосол­мол бүтэцтэй байдаг. Байгалийн буюу физикийн хуулиудад нэгэн түгээмэл чанар байдаг. Тэр нь микро орчинд биелдэг хууль макро орчинд биелдэг чанар юм. Жишээлбэл, манай нарны аймаг бол макро систем. Тэгвэл нарны аймгийн нарыг тойроод гаригууд тойрог ор­би­тоор эргэдэг гариган загвар нь хүний нүдэнд үл үзэгдэх микро систем болох атомд бас хэрэгждэг. Атомын цө­мийг тойроод электронууд тойрог орбитоор эргэдэг нь гариган бүтэц юм.Иймд дээр өгүүлсэн бөөм­сийн бүтцийн дуалист буюу хоёрдмол чанар нь биет дээр ч хүчин төгөлдөр. Түүнийг философид эсрэг тэсрэгийн нэгдэл тэмцэл, дорнын гүн ухаанд арга билгийн шүтэн барилдлага гэж нэрлэдэг.Энерги хэзээ ч шинээр бий болдоггүй, бас устаж үгүй болдоггүйг бид дунд сур­гуулийн физикийн хичээлээс мэднэ. Гэхдээ энэ хуулийг физик бидэнд зөвхөн механик энергийн хувьд л таниулсан. Гэтэл энерги хадгалагдах болон хувирах энэ хууль нь механик энергийн хүрээнд төдийгүй био буюу амьд, ухамсарт энергийн хувьд ч бас хүчин төгөлдөр үйлчил­дэг байна.Тэгэхээр хоосон гэдэг нь нүдэнд үзэгдэж, гарт бариг­дахгүй ч долгион, орон хэл­бэрээр оршигч биегүй бодит зүйлс байх нь. Жишээ нь, бид цахилгаан соронзон дол­гионыг харж чадахгүй ч түү­нийг гэрэл, цахилгаан болгон ашигладаг. Таталцлын оронг, соронзон оронг харахгүй ч мэдэрдэг гэх мэт.
Гурав. Хоосон Чанар гэж юу вэ?
Монгол, Түвд хоёр хувраг ном хаялцжээ. Түвд лам монгол ламаас хоосон чанар гэж юу вэ гэж асуужээ. Мон­гол лам нарны цацраг дээр хөөрөгтэй даалингаа тохож тогтоогоод хоосон гэдэг нь энэ гэж хариулжээ. Мөн лам бү­дүүн гуалинг зайнаас гараа­раа хоёр гурав хөндлөн ог­тол­тол тэр мод хөрөөдсөн юм шиг хуваагджээ. Чанар гэдэг нь энэ гэж хариулжээ.Нарны цацраг нь биет бус хоосон зүйл. Хөөрөгтэй даа­лин бол биет буюу бодит зүйл. Хоосонд бодитоор үйлчилс­нээр тохож тогтоолоо. Энд биет бодит зүйл болох хөөрөг­тэй даалин нь биет бус хоосон нарны цацраг дээр тогтож байна. Үүгээр хоосон зүйл туйлын хоосон бусыг өөрөөр хэлбэл, хоосон чанар дангаар оршдоггүйг харуулж байна. Монголын үе үеийн эр­дэм­тэн мэргэд хоосон чана­рын онолыг нарийн, гүн ухаарч эзэмшиж, түүний ту­хай өөр өөрсдийн сургаал номлолыг үлдээсэн байдаг боловч догшин ноён хутагт Д.Равжаа шиг утга гүн боловч ойлгоход нэн хялбараар өгүүл­сэн нь ховор байдаг. Ийм учир энд ноён хутагт Д.Равжаагийн бүтээлээс иш аван зарим тайлбарыг хийлээ. Энэ нь хоосон чанарыг ойлгоход илүү дөхөм болох ач холбогдолтой. Ноён хутагт Д.Равжаа нь хоосон чанарын тухай "Элдэв зүйл үзэгдэл" шүлэгтээ
Элдэв зүйл үзэгдэл энэ бүгд Үнэндээ тоосны төдий үгүй лЭрвэл илбэ мэт худалч нь Үнэнхүү амьтан нэгэн нь амраг лгэж өгүүлжээ.Мөн "Этгээд бүрийг заагч" шүлэгтээ
Үрэл гэгч бөөрөнхийҮйл гэгч хэмжээгүйҮхэл гэгч магадгүй Үнэндээ хоосон чанар буйхэмээн орчлонгийн боди­той бүхэн хоосон болохыг өгүүлсэн байдаг.Гуалин мод биетэй буюу бодит зүйл. Гарын хөдөл­гөөний хувьд гар хэдийгээр бодитой чтүүний гуалинд зайнаас үйлчилж буй хөдөл­гөөн бол хоосон. Бодитой зүйлд хоосноор үйлчилснээр хувааж чадлаа. Үүгээр бодит зүйл туйлын бодит бус бо­лохыг өөрөөрхэлбэл, бодит чанар дангаар оршдоггүйг харууллаа.Д.Равжаа "Ертөнц авгайн жам хэмээх оршив" бүтээл­дээ
Хоосон гэгч ертөнц Ертөнц ч хоосон гэж өгүүлснээрээ энэ ертөнц буюу бодит бүхэн хоосон, хоосон бүхэн бодит болохыг тов тодорхой хэлжээ.Тэгэхээр бодит болон хоосон нь дан дангаар, тус тусдаа бие дааж оршдоггүй байна. Энэ нь бодит бодит гэхэд туйлын бодит байдаг­гүй, хоосон хоосон гэхэд туйлын хоосон байдаггүй гэсэн үг.Иймд энэ орчлон ертөн­цийн бүх зүйл бодит ба хоосон гэсэн хосолмол үүсэл, бүтэц­тэй болох нь харагдаж байна. Үүнийг буддын гүн ухаанд хоосон чанар гэж нэрлэдэг. Энэ нь буддын гүн ухааны төв үзлийн агуулга болон физи­кийн шинжлэх ухаан дахь бөөмийн бүтцийн дуалист буюу хосолмол чанартай яв цав тохирч буй юм.Тэгэхээр бодит чанар гэдэг нь хүний нүдэнд үзэг­дэж, гарт баригдах биет ча­нар, харин хоосон чанар гэдэг нь хүний нүдэнд үзэгддэггүй, гарт баригддаггүй биет бус - долгиолог чанар болж байна. Энэ нь хоосон чанарыг биет ба биет бусын, мөн үзэгдэх үл үзэгдэхийн, баригдах үл баригдах талаас нь тодор­хойлж буй хэрэг юм.
Дөрөв. Хоосон Чанарын утга агуулга
Буддын гүн ухаанд "Мөн чанар бол шүтэн барилдлага" гэж сургадаг. Өрнийн гүн ухааны сургаалаар эсрэг тэсрэг хоёрын нэгдэл тэмцэл, дорнын гүн ухаанаар арга билгийн шүтэн барилдлагаар аливаа юмс үзэгдэл бүтдэг. Тэгвэл бодит ба хоосны шү­тэн барилдлагаар орчлон ертөнц бүтнэ.Синергетикийн үүднээс тайлбарлавал бидний бодит гэж нэрлэж буй биет зүйлс нь энергийн нягтарсан хэлбэр, хоосон гэж нэрлэж буй биет бус зүйлс нь энергийн нягт­раагүй хэлбэр юм. Тэгэхээр орчлонгийн юмс үзэгдэл нь энергийн нягтарсан, нягт­раагүй хэлбэрийн хосолмол байдлаар оршдог байна. Ту­хайн нөхцөлд аль хэлбэр нь давамгайлсан байна түүгээр нь бид бодит, хоосон гэж нэрлэдэг байна. Ийнхүү энер­гийн нягтарсан ба нягтраагүй хэлбэрүүдийн шүтэн барилд­лагыг мөн чанар гэдэг. Мон­гол­чууд аливаа зүйлийн гол утга учрыг "амин сүнс" гэж ярьдаг нь тохиолдлын хэрэг биш.Дүгнээд хэлбэл, орчлон бүхэлдээ энергиэс үүсэж, бүтэж байна. Бодит, хоосон хоёр нь дан дангаар бус хо­сол­мол байдлаар оршдог байна. Гэхдээ зүгээр ч нэг хосолж орших бус энерги хадгалагдах хуулиар энер­гийн нягтарсан болон нягт­раагүй хэлбэрийн хооронд шилжих байдлаар хосолж оршдог байна. Үүнийг квант физикт тодорхойгүйн зарчим гэж нэрлэдэг.Супер нэгдлийн онолыг геометр дүрсээр илэрхийл­бэл цэг болохыг С.Эрдэнэ гуай тус онолыг нээсэн бү­тээлдээ дурдсан буй. Цэг гэдэг бол байхгүй юм шиг мөртөө байж байгаа зүйлийг буюу хоосонг өөрөөр хэлбэл, энергийг илэрхийлнэ. Тэгвэл супер нэгдлийн онол нь угтаа орчлон ертөнц энергиэс үүсэж бүтдэгийг илэрхийлж буй юм.Тэгэхээр эцсийн эцэст шинжлэх ухааны үүднээс хоосон чанар гэдгийг тайл­барлавал тэрээр энерги буюу энергийн нэг хэлбэрээс нөгөө хэлбэрт шилжих шилжилт хувиралт болж байна. Энерги хадгалагдах болон хувирах хуулиар энерги хэзээ ч үүсэж бий болоогүй, бас устаж үгүй болохгүй, зөвхөн нэг хэл­бэрээс нөгөө хэлбэрт шилж­дэг. Хэн хүний дунд сургуу­лийн физикийн хичээлээс мэдэх механик энергийн хувьд үйлчилдэг энэ хууль нь өргөн агуулгаараа хоосон чанарыг буюу ертөнцийн мөн чанарыг тайлбарлаж байна. Иймд хоосон чанарыг эзэм­ших гэдэг нь энерги буюу эрчим хүчийг эзэмших явдал юм.Иймд хоосон чанарыг ойл­гож ухаарахад зөвхөн биет ба биет бусын хувьд бодит, хоосон гэж ялгах хангалтгүй байна. Хамгийн гол нь мөн чанар буюу шүтэн барилдла­гаар үүсэх энергин чанарыг ойлгох нь нэн чухал юм. Өөрөөр хэлбэл, юмс үзэгд­лийн гадаад чанар нь бодит, хоосон буюу үзэгдэх, үзэг­дэхгүйн асуудал байхад до­тоод чанар нь энерги буюу эрчим хүч юм.Д.Равжаагийн
Хоосон гэгч ертөнц Ертөнц ч хоосон хэмээх мөрүүд нь хоосон бол бодит, бодит бол хоосон гэсэн утгыг илэрхийлээд зог­сохгүй мөн бодит, хоосон хоёр зэрэгцэн оршдогийг ч давхар илэрхийлж байна. Энэ нь мөн чанараараа бүтээгүй бүхэн хоосон буюу өөрөөр хэлбэл бодит, хоосон хоёрын шүтэн барилдлагаар бүтээ­гүй бүхэн хоосон гэдгийг баталж нотолж байна.Д.Равжаа "Ашдын мөр" судартаа "Сэтгэл хоосон боловч үзэгдлийн шүтэн барилдлага хуурмаггүйг мэдээрэй" гэж өгүүлсэн буй. Энэ нь энерги хоосон бус, бодит болохыг хэлж өгч байна. Энэ бүхнээс хоосон чанарыг ойлгож мэдэж, утгыг нь ухаа­рах явдал нэн бэрхтэй болох нь харагдаж байна.
Тав. Орчлон хоосон Чанараас бүтсэн нь
Д.Равжаа "Галуу хүн хоёр" харилцаа дуундаа
Үүлгүй байтал бороо орлоо
Үүсгэлгүй байтал утаа манарлаа
Үзсээр байтал хад болов
Өөрийн хийсэн алба болов
Үүлгүй бороог чинь хяруу гэнэ
Үүсгэлгүй утааг чинь манан гэнэ
Үзсэн хадыг чинь мөс гэнэ
Өөрийн чинь хийснийг үйл гэнэ гэж өгүүлсэн бөгөөд үүгээ­­рээ энэ орчлон бүхэлдээ хоосноос бүтсэн болохыг илэрхийлээд "Ашдын мөр" шүлэгтээЭцэстээ хоосон ча­на­раас биш бүхнийг
Худал хэмээн таниарай гэж өгүүлснээр хоосноос бүтээгүй бүхэн худал боло­хыг нарийн тодорхой сур­гажээ.Мөн "Тунгалаг уужим ог­тор­гуй" шүлэгтээ
Тунгалаг уужим огтор­гуй
Тод наран чимэгтэй
Хоосон чанарын агаар нь
Хотол үзэгдлийн чи­мэг­тэйгэж
хоосон чанар нь орч­лон ертөнцийг бүхэлд нь үүс­гэн бүтээсэн түгээмэл гай­хам­шигт чанар болохыг маг­тан дуулжээ.Тэрчлэн Д.Равжаа "Зүйл зүйлийн үзэгдэл" шүлэгтээ
Ургах тонилох хоёргүй Хоосон чанар гайхам­шиг хэмээн өгүүлснээр хоо­сон чанар нь үүсэх, мөхөх хоёргүй мөнх чанар болохыг батлан өгүүлжээ.
Физикч, философич, доктор З.Бат-Отгон

Sunday, October 12, 2008

The Winepress- Анхаа your homework

"You don't have to be French to enjoy a decent red wine," Charles Jousselin de Gruse used to tell his foreign guests whenever he entertained them in Paris. "But you do have to be French to recognize one," he would add with a laugh.
After a lifetime in the French diplomatic corps, the Count de Gruse lived with his wife in an elegant townhouse on Quai Voltaire. He was a likeable man, cultivated of course, with a well deserved reputation as a generous host and an amusing raconteur.
This evening's guests were all European and all equally convinced that immigration was at the root of Europe's problems. Charles de Gruse said nothing. He had always concealed his contempt for such ideas. And, in any case, he had never much cared for these particular guests.
The first of the red Bordeaux was being served with the veal, and one of the guests turned to de Gruse.
"Come on, Charles, it's simple arithmetic. Nothing to do with race or colour. You must've had bags of experience of this sort of thing. What d'you say?"
"Yes, General. Bags!"
Without another word, de Gruse picked up his glass and introduced his bulbous, winey nose. After a moment he looked up with watery eyes.
"A truly full-bodied Bordeaux," he said warmly, "a wine among wines."
The four guests held their glasses to the light and studied their blood-red contents. They all agreed that it was the best wine they had ever tasted.
One by one the little white lights along the Seine were coming on, and from the first-floor windows you could see the brightly lit bateaux-mouches passing through the arches of the Pont du Carrousel. The party moved on to a dish of game served with a more vigorous claret.
"Can you imagine," asked de Gruse, as the claret was poured, "that there are people who actually serve wines they know nothing about?"
"Really?" said one of the guests, a German politician.
"Personally, before I uncork a bottle I like to know what's in it."
"But how? How can anyone be sure?"
"I like to hunt around the vineyards. Take this place I used to visit in Bordeaux. I got to know the winegrower there personally. That's the way to know what you're drinking."
"A matter of pedigree, Charles," said the other politician.
"This fellow," continued de Gruse as though the Dutchman had not spoken, "always gave you the story behind his wines. One of them was the most extraordinary story I ever heard. We were tasting, in his winery, and we came to a cask that made him frown. He asked if I agreed with him that red Bordeaux was the best wine in the world. Of course, I agreed. Then he made the strangest statement.
"'The wine in this cask,' he said, and there were tears in his eyes, 'is the best vintage in the world. But it started its life far from the country where it was grown.'"
De Gruse paused to check that his guests were being served.
"Well?" said the Dutchman.
De Gruse and his wife exchanged glances.
"Do tell them, mon chéri," she said.
De Gruse leaned forwards, took another sip of wine, and dabbed his lips with the corner of his napkin. This is the story he told them.
At the age of twenty-one, Pierre - that was the name he gave the winegrower - had been sent by his father to spend some time with his uncle in Madagascar. Within two weeks he had fallen for a local girl called Faniry, or "Desire" in Malagasy. You could not blame him. At seventeen she was ravishing. In the Malagasy sunlight her skin was golden. Her black, waist-length hair, which hung straight beside her cheeks, framed large, fathomless eyes. It was a genuine coup de foudre, for both of them. Within five months they were married. Faniry had no family, but Pierre's parents came out from France for the wedding, even though they did not strictly approve of it, and for three years the young couple lived very happily on the island of Madagascar. Then, one day, a telegram came from France. Pierre's parents and his only brother had been killed in a car crash. Pierre took the next flight home to attend the funeral and manage the vineyard left by his father.
Faniry followed two weeks later. Pierre was grief-stricken, but with Faniry he settled down to running the vineyard. His family, and the lazy, idyllic days under a tropical sun, were gone forever. But he was very happily married, and he was very well-off. Perhaps, he reasoned, life in Bordeaux would not be so bad.
But he was wrong. It soon became obvious that Faniry was jealous. In Madagascar she had no match. In France she was jealous of everyone. Of the maids. Of the secretary. Even of the peasant girls who picked the grapes and giggled at her funny accent. She convinced herself that Pierre made love to each of them in turn.
She started with insinuations, simple, artless ones that Pierre hardly even recognized. Then she tried blunt accusation in the privacy of their bedroom. When he denied that, she resorted to violent, humiliating denouncements in the kitchens, the winery, the plantations. The angel that Pierre had married in Madagascar had become a termagant, blinded by jealousy. Nothing he did or said could help. Often, she would refuse to speak for a week or more, and when at last she spoke it would only be to scream yet more abuse or swear again her intention to leave him. By the third vine-harvest it was obvious to everyone that they loathed each other.
One Friday evening, Pierre was down in the winery, working on a new electric winepress. He was alone. The grape-pickers had left. Suddenly the door opened and Faniry entered, excessively made up. She walked straight up to Pierre, flung her arms around his neck, and pressed herself against him. Even above the fumes from the pressed grapes he could smell that she had been drinking.
"Darling," she sighed, "what shall we do?"
He badly wanted her, but all the past insults and humiliating scenes welled up inside him. He pushed her away.
"But, darling, I'm going to have a baby."
"Don't be absurd. Go to bed! You're drunk. And take that paint off. It makes you look like a tart."
Faniry's face blackened, and she threw herself at him with new accusations. He had never cared for her. He cared only about sex. He was obsessed with it. And with white women. But the women in France, the white women, they were the tarts, and he was welcome to them. She snatched a knife from the wall and lunged at him with it. She was in tears, but it took all his strength to keep the knife from his throat. Eventually he pushed her off, and she stumbled towards the winepress. Pierre stood, breathing heavily, as the screw of the press caught at her hair and dragged her in. She screamed, struggling to free herself. The screw bit slowly into her shoulder and she screamed again. Then she fainted, though whether from the pain or the fumes he was not sure. He looked away until a sickening sound told him it was over. Then he raised his arm and switched the current off.
The guests shuddered visibly and de Gruse paused in his story.
"Well, I won't go into the details at table," he said. "Pierre fed the rest of the body into the press and tidied up. Then he went up to the house, had a bath, ate a meal, and went to bed. The next day, he told everyone Faniry had finally left him and gone back to Madagascar. No-one was surprised."
He paused again. His guests sat motionless, their eyes turned towards him.
"Of course," he continued, "Sixty-five was a bad year for red Bordeaux. Except for Pierre's. That was the extraordinary thing. It won award after award, and nobody could understand why."
The general's wife cleared her throat.
"But, surely," she said, "you didn't taste it?"
"No, I didn't taste it, though Pierre did assure me his wife had lent the wine an incomparable aroma."
"And you didn't, er, buy any?" asked the general.
"How could I refuse? It isn't every day that one finds such a pedigree."
There was a long silence. The Dutchman shifted awkwardly in his seat, his glass poised midway between the table and his open lips. The other guests looked around uneasily at each other. They did not understand.
"But look here, Gruse," said the general at last, "you don't mean to tell me we're drinking this damned woman now, d'you?"
De Gruse gazed impassively at the Englishman.
"Heaven forbid, General," he said slowly. "Everyone knows that the best vintage should always come first."
© Josef Essberger 2002

Saturday, October 11, 2008

Цаг хугацааны огтлолцол

Хоёр хүн гаднаас орж ирлээ. Нэг нь 40 гаран насны эр бөгөөд тэрээр жүжигчин нөгөөх нь 30 хүрч яваа болов уу гэмээр залуу байх бөгөөд түүнийг найруулагчаа гэж дуудах нь түүний юу хийдгийг тодорхойлно. Тэд хамтран өнгөрсөн зууны 70-аад оны үйл явдалыг харуулсан кино хийж байгаа бөгөөд өрөөний доторхыг тэр үеийн байдлаар янзлан ор,ширээ,сандал,номын тавиур,нугастай толь төдийхөн тавьсан нь их л энгийн харагдана.

Ширээн дээр нэгэн хар өнгийн эрэгддэг утас тавьсан байлаа.
Найруулагч залуу энэ киноны үйл явдал нь таны хүүхэд насны үеийг харуулах тул танд тоглоход арай хялбар байх болов уу гэв.
Жүжигчин эр тиймээ би арван хэдтэй л жаал байж бага насны минь олон сайхан дурсамжтай холбоотой үеийг харуулсан кинонд тоглох гэж байгаадаа баяртай байна гэлээ.
Найруулагч за даа тэр үед ч амар байж дээ компютер,гар утас,интернэт энэ тэр гэж байхгүй зурагт нь хүртэл Монгол,Орос гэсэн хоёр л сувагтай гээд…. одоо ч их өөр болж дээ хэмээгээд инээмсэглэв.
Жүжигчин эр…. хэлээд яахав ээ цаг үеэ дагаад хүмүүс ч их өөр болж гэлээ.
Найруулагч залуу… за би яваад нөгөөдүүлийг чинь аваад ирэе.
Тэдний зураг авалт дуусч байгаа байх гээд та энэ хооронд дүрээ давтаад сууж байхгүй юу гээд гарч одов.


Жүжигчин эр үлдээд нээрэн би тухайн цагт хүүхэд байж дээ өвөл нь ангийхантайгаа сургуулын арын мөсөн гулгуурын талбайд цүнхнүүдээ овоолж хаалга хийж байгаад л хөлдүү төмс өшиглөн гүйлдэж хоккей ч юм уу хөл бөмбөгийн алин нь мэдэгдэхгүй тоглоомыг хичээл тараад хэдэн цагаар ч хамаагүй тоглодогсон. Удалгүй төмс нь 3-ын бөмбөг болж солигдон арай л дэвшилттэй болж билээ. Зун нь өдөржингөө Туулын эрэг дээр усанд шумбаж өнжөөд орой нь өлсөж үхэхээ дөхсөн ядарсан амьтан гэртээ арай л гэж нэг юм ирдэгсэн хэмээн өөрөө өөртөө өгүүлэв.

Тэрээр цааш нь хараач эрэгддэг утас гээд манайх ч нэг иймэрхүү утастай байж билээ за байз утасны дугаар маань хэд байлаа даа ….
аан тийм тэр үеийн утаснууд 5-н оронтой тоотой байсан.
Манай тэр хавийнхан чинь 4-өөр эхэлдэг тэгээд дараагын тоонууд нь миний төрсөн сар,өдөртэй адилхан байсан шүү дээ.
Тэгэхээр 4-11-20 гээд л залгадаг байж дээ гээд одоо тэр дугаар луу залгавал урдаас ийм дугаар ашиглалтанд байхгүй тул та дугаараа оруулаад дахин залгана уу гэх байх даа гээд дугаарыг яагаад ч юм бэ эрэгдэв.
Гэтэл утас дуудах чимээ сонсогдов....дийд...дийд....дийд.

Жүжигчин эр дуудаж байх юм гэж бодов.
Гэтэл удалгүй нэгэн эмэгтэй авч байна уу? гэхэд саахь эр ихэд цочсон нь олон жилийн өмнө хорвоог орхисон ээжийнх нь хоолойтой тун адилхан байсанд нэг хэсэгтээ л алмайран хэзээ,хаана байгаагаа ч түрхэн зуур мартах шиг болов.

Энэ хооронд эмэгтэй дахин ...байна уу? гээд дуугарахгүй болохоор хүүхдүүд л утсаар тоглоод байх шиг байна гээд утсаа тавихыг завдав.
Жүжигчин эр сандрангуйгаар ...байна уу?...байна уу? эгчээ...уучлаарай...сайн байна уу? гэж давхцуулан хэллээ.
Урдаас нь эмэгтэй сайн,сайн байна уу? хэнтэй ярих уу? гэлээ.
Би, би хэнтэй ч ярих гээгүй олон жилийн өмнө гэрийнх минь байсан утасны дугаар луугаа санамсаргүй залгатал та авчихлаа уучлаарай гэв.
Урдаас нь эмэгтэй танай дугаар хэд байсан юм сонин л юм манайх сая шинээр энэ дугаарыг авсан юм урьд нь өөр айлынх байсан байж таараахгүй дээ гэснээ үгүй чи чинь миний хүү ээжийгээ дамшиглаад ээжээрээ тоглоом хийх нь үү дээ би хүүгийнхээ дууг 30-н жил сонсоогүй байгаад сонссон ч танилгүй яахав дээ гээд инээв.
Үгүй та намайг хэн гэж бодоов гэж жүжигчин эрийг асуухад эмэгтэй
чи Онон л байна шүү дээ гэж хэлээд бас хоолойгоо бүдүүн болгоод том хүн шиг дуугарах санаатай гээд тас тас хөхрөв.
Энэ үед Онон ээж минь...ээж минь мөн байна….мөн байна гэж сэтгэлдээ хэлсэн ч үгүй ийм байх ёсгүй яагаад ч ийм юм байж таарахгүй энэ чинь би зүгээр биз дээ арай халуурч бүлээрээгүй биз дээ солиорч,зүүдлээгүй байгаа даа гэж өөрөөсөө асуув.
Онон ээжээ....үгүй ээ эгчээ гэж давхцуулан хэлээд таниас нэг юм асууя та намайг 10-н нас хүрэхэд төрсөн өдрөөр минь ямар бэлэг өгсөн бэ? гэж яагаад ч юм санаанд орсоноо л асуухын хамтаар би чинь яаж байнаа ямар ч байх боломжгүй зүйлд итгээд байна уу даа гэсэн бодол зурвасхан орж ирсэн ч хариултыг чимээгүй хүлээн суув.


Эмэгтэй миний хүүгийн дуу нэг л сандрангуй байх чинь яагаа вэ яагаад үүнийг асуугаад байгаа юм бэ? чи хаанаас яриад байна гэв.
Онон та миний асуултанд хариулаад өгөөч дээ гэж гуйхад эмэгтэй...
би чамд чернил соруулдаг улаан өнгөтэй гоё үзэг авч өгөхөд чи маргааш нь том ангийн хүүхэд булаагаад авчихлаа гэсээр уйлж орж ирсэнээ мартчихаа юу гэж хэлэхэд Онон миний ээжээ...миний ээжээ...миний ээж мөн байна гээд харилцуурийг алгаараа дараад мэгшин уйлав.
Утасны цаанаас эмэгтэй Онон миний хүү яав зүгээр биз яагаад дуугаа хураачихаваа юу болоод байнаа яагаад миний хүү ийм юм асуугаад байгаа юм бэ дуу хоолой чинь яагаад ийм сөөнгөдүү байгаа юм бэ гэж сандран асуув.
Онон ээжээ би хүү чинь байна гэхдээ таньд яаж тайлбарлахаа мэдэхгүй байна та бид хоёрын хооронд үнэхээр 30-н жилийн зай байна.
Ээжээ хүү нь 30-н жилийн дараа гэрийнхээ утас руу санамсаргүй залгатал таньтайгаа ярилаа би үүнд итгэж ядаж байвч та үнэхээр мөн байна. Би тоглоогүй ээ ээжээ утсаа харин битгий тавиараа намайг үргэлжлүүлэн сонсоорой таниасаа гуйя утсаа л битгий тавиараа.
Тиймээ би тэр үзгийг алга болгочихоод хүүхэд булаасан гэж танд худал хэлж билээ. Та гэтэл булаасан хүүхдийг олж уулзана гээд сургууль руу очтол ангийн багш нөгөө үзгийг минь ангид орхисныг олоод таньд өгч билээ.Та намайг худалч муу хүүхэд гэхэд би нэг их уйлсансан.
Харин та дараа нь надад дахиад битгий хаяарай гээд үзэг хийх сав оёж хүзүүнд зүүж өгөөд намайг үнсэж билээ.
Тиймээ би Онон байна гэхдээ 40-н настай хүү чинь байна.
Тэгтэл эмэгтэй юу вэ? Онон ороод ирлээ...цүнхээ барьчихсан тэгэхээр би хэнтэй яриад байна вэ? үнэхээр итгэж үнэмшихэд бэрх юм. Яах аргагүй хүүгийн минь дуу мөн байна...гэв.
Онон энэ үед....ээжээ битгий утсаа тавиараа.
Ийм боломж дахиад олдохгүй байж болно утсаа л битгий тавиараа гэж дахин дахин хэллээ.
Би ээжээ гэдэг үгийг хэлмээр байдаг үе олон байдаг.
Таныгаа үргэлж бодож зүүдэлж таныгаа санахдаа зүүдэндээ зөндөө уйлдаг юм.
Тэгвэл би чамайг 40-н нас хүртэл чинь хамт байж чадаагүй юм байжээ гэхэд Онон тиймээ ээжээ гэхдээ үүнийг өөрчилж болох боломж гарлаа шүү дээ. Одоо хэдэн он бэ? гэж асуув. 1976....гэхэд Онон та тэр нэгэн газар луу л 10-н жилийн дараа явахгүй байхад бүх зүйл өөрчлөгдөх нь ээжээ.
Үгүй энэ удаагын чи бид хоёрын яриа ийм зүйлд зориулагдаагүй байхаа гэж ээж нь бодож байна. Одоо бид юуг ч өөрчилж чадахгүй хэрэг ч үгүй чиний ээжийгээ гэсэн сэтгэлийг Бурхан сонсоод бид хоёрыг ярилцуулахаар шийдсэн байлгүй дээ.
Чи зүүдэндээ уйлдаг гэсэн сэрээд харахад дэр чинь хуурай байдаг биз? гэж асуухад Онон тиймээ би зөндөө их норсон байхдаа гэж бодоод дэрээ илж үзэхэд хув хуурай байдаг юм.
Би хүүгийнхээ зүүдийг манаж хонодог юм урсах нулимсыг чинь арчиж байдаг юм.Эх хүн хэзээ ч үрийнхээ төлөө байдаг урд нь ч ийм л байсан хэдэн мянган жил өнгөрсөн ч тийм л байх болно.
Ээжээ хоёулаа яриад л байя таныгаа бас охин дүүгээ харж хандаж таныхаа ачыг хариулж чадаагүй болохоор Бурхан надад таны оронд эднийг харж хандаарай гэж манайх гэдэг айлд дандаа охин хүүхдүүд өгсөн юм байлгүй дээ….гэж бодоод л тэднийхээ төлөө зүтгэж явна даа ээж минь.

Чамайгаа сайн явааг сонсоод баярлаж байна хүү минь.
Чиний ярихыг сонсоод л баймаар байна гэвч бид 2 мөнх ярьж болохгүй шүү дээ.
Нэгэн цагт энэ утас тасрах л болно тэгээд түүнийг тавих л болно. Миний хүү ойлгож байгаа биз дээ? Үүнтэй адил төрсөний эцэст үхнэ гэдэг хорвоогийн жам үүнийг хэн ч өөрчилж чадахгүй.
Чи үүнтэй одоо хүртэл эвлэрч чадахгүй байх шиг байна.
Миний хүү ээжийгээ явуул.

Таныгаа жаргаана ачыг тань хариулна гэж бодсоор явсан ч ганц ч баярлуулж чадаагүй хүүгээ уучлаарай. Хүн үргэлж л өнгөрсөн хойно нь ухаарах юм даа. Хэн нэгнийгээ амьдад нь мөнх л юм шиг санах юм даа.
Би хүмүүсийг дэлгүүрээс ижий минь настай шүд муутай юм зайлуул энэ сайхан зөөлөн боов байна гээд авч байхыг нь хараад атаархал төрдөг юм. Таныгаа хажууд байсан ч болоосой түүнээс аваад өгөх юмсан гэж боддог.
Миний хүү ээжийгээ жаргааж байгаагүй гэж юунд бодоо вэ?
Чи ээжийгээ жаргаасан хүү минь. Зовоож байх чинь хүртэл жаргал байсан. Хэрэв ээж нь чамгүй байсан бол хэнийхээ төлөө зовох байсан юм бэ. Хэвлийдээ тээсэн 10-н сар минь жаргал байсан,хөөрхөн чи минь хөхөө нэхэн уйлах нь жаргал байсаан,хөлд орох гэж баацганан байхыг чинь харах жаргал байсан. Балчирхан чамайгаа гараас хөтлөөд цэцэрлэгт,сургуульд хүргэж өгөх жаргал байсан хүү минь.
Хорвоод аз жаргалыг хүү минь чамаасаа л авч байсан.
Амьдралд алдах үед чинь аагтай цай ч хоолой давахгүй эвий хүү минь гэж чиний хойноос энэлэн суухдаа ч жаргах болноо миний хүү.
Ээжид нь хэлэх үг байна хүү минь насны эцэст чи туулсан амьдралаа эргэж нэг хараарай нарт хорвоод дэмий амьдраагүй л бол насан буурал ээжийгээ мөнх жаргаасан гэж бодоорой.
Ээжтэйгээ эргээд уулзана хүү минь хүн шиг амьдраад үргэлж зөвийг хийх юм бол эргээд л уулзана тиймээс би чамд баяртай гэж хэлэхгүй...ээжээ гээд эргээд уулзах чинь чамаас л хамаарна шүү хүү минь....дү....дү....дү....дүү..утас тасарч дүнгэнэн дуугарана.
Онон ээжээ..ээжээ...ээжээ….гэж дахин дахин дуудавч хариу үл дуугарна. Дахин дахин залгавч утас үл дуудна.
Онон таньдаа хайртай ч гэж хэлж чадсангүй таныгаа зовоож байсныг минь өршөөгөөрэй гээд ч хэлж амжсангүй гэж харамсан бодов...гэхдээ надад найдвар өгсөн таньдаа баярлалаа ижий минь.
Хүү нь хүн шиг амьдарнаа ээжээ.

Энэ үеэр найруулагч залуу орж ирээд Онон ахаа та яагаа вэ...нүүр царай чинь нэг л сонин байх чинь уйлсан ч юм шиг гэхэд....Онон дүү минь би сая энэ утсаар нэгэн эрхэм хүнтэйгээ яриад сэтгэл их хөдөлсөн байх тэгээд л чамд би тэгж сонин харагдаа байх гэвэл найруулагч залуу гайхангуйгаар таны энэ ярьсан гээд байгаа утас чинь ярих ямарч боломжгүй холболт энэ тэр ч байхгүй шүү дээ.
Та үүнийг хар зүгээр л энэ киноны зурганд хэрэглэх гэж хүнээс гуйж олж ирсэн юм гээд утасыг дээш өргөж харуулаад та ядарч байх шиг байна өнөөдөртөө харьж амардаа маргааш зураг авалтаа үргэлжлүүлэе гэв.
Онон тэгэе гээд дүү минь чамаас нэг зуйл гуйя ...надад энэ утсаа өгчихгүй юу?...дүр бүтээсний хөлс мөнгө гээд ч яахав харин үүнийг л надад өгчихвөл боллоо гэхэд найруулагч залуу юу гэсэн үг вэ мөнгө төгрөгийг чинь ярьж тохирсоноороо өгөлгүй яах вэ хэрэгтэй бол наад утсаа та авдаа би энэ утасны эзэнтэй тохирч болох байлгүй дээ гэхэд Онон баярлалаа гээд утсаа цээжиндээ тэвэрсээр зөв амьдрах шийдвэрийг ….ээжтэйгээ хэзээ нэгэн цагт хаа нэгэн газар эргэн уулзах найдварын хамт тээсээр тэндээс гарав.

Ц.Отгонбаяр-Чикаго хот.

Эхийн дууль (Эхийн хайр)

Нар шингэтэл зуслангийн найзуудтайгаа баахан бужигнаадНамайг ортол ээж минь тэнэлээ гэж хэд ороолгож билээ
Нус нулимстай амьтан холоо очин уйлж суухад минь
Нэгэн настан хажууд минь суугаад энэ т
үүхийг ярьж билээ


Ээжийгээ битгий гомдоож бай
Эх хүн шиг ариухан зүйл хорвоод байдаггүй юм
Нулимсаа арчаад дөхөөд суу өвөөгийнхөө хэлэхийг сонс
Намайг багад манай нутагт энэ явдал болсон юм

Харзны ус харлан урсаж
Хавар цаг эртлэн ирэхэд
Хүн бүрийн сэтгэл тэнийсэн
Хайр жаргалтай тэр нэгэн өдөр

Хайртай ханиа албанд нь эргэхээр
Хөхүүл үрээ элгэндээ тэвэрч
Хамаг бүхнээ баглан богцолж
Хөөрхий эх замд гарчээ

Хаврын тэнгэрийн ааш нь хувирч

Хайрласан бүхнээ үргээн хөөж
Жаргалтай байсан тэр л талд
Жавар өвгөн буцаж ирлээ

Х
үйтэн салхиар улин үлээж
Хөр цасаар дэмжлэг хийж
Амьтай бүхний амийг авахаар
Аймшигт хүйтэн ахин нөмөрлөө

Х
өөрхий эх үрээ тэвэрч
Хөр цасанд унан бүдэрч
Харанхуй хүйтэнд дааран зовов ч
Хайртай үрээ элгэндээ тэвэрсээр л

Амьтай бүхний амийг авмаар
Аймшигт хүйтэн тал нутгийг нөмөрхөд
Хөөрхий эх үрээ тэвэрсээр л
Харанхуй хүйтэнд дөрвөлж мөлхсөөр л

Х
өөрхий эхийн мөлхөхийг хараад
Хүйтэн жавар хөмхий зуун
Чимээтэй бүхний амийг таслах
Чөмөг царцам хүйтнийг илгээлээ

Тасхийм хүйтэн ард өнгөрч
Тал нутагт өглөө ирлээ
Өглөөний наран илчээ түгээхэд
Өт шиг амьтан өвөрт нь багтлаа

Өвдөг толгойгоороо газар хороосон
Өт шиг болсон хөөрхий эхэд
Нойтон талын хаврын урь шиг
Нохойн дуу чихэнд нь сонсогдлоо

Хүйтэнийг давсан малчин эр
Хаврын өглөөтөй эртэн золгоход
Хөр цасан дунд нэгэн зүйл
Харлан бараантан түүнд харагдав

Хүрч очин зөөлөн эргүүлэхэд
Хүүхэн хүний царай гэрэлтлээ
Хөшиж хөлдсөн гарийг нь тавиулахад
Хүүхдийн уйлах нь зөөлхөн сонсогдлоо

Дух нь хөл нь язран хөлдсөн ч
Дулаахан харц нь хараатайгаа байлаа
Амь нь тасарч бие нь хөрсөн ч
Ариухан сүү нь бүлээхэн байлаа

Эх хүний ариухан хайр нь
Эрэвгэр үрээ аварсан юм
Эх үрийн хүйн холбоо нь
Эгнэгт хэзээ ч тасраагүй юм

Олон жилийн дараа хурандаа цолтой
Өнчин хүү нь эргэж ирээд
Олон хоног чулуу эвлүүлж
Өндөр овоо босгосон юм даа зайлуул

Тэр цагаас хойш манай нутгийнхан
Тэр довийг Эхийн дов гэж нэрлэдэг болсон юм
Үрээ хайрласан тэр эхийн ариун хайр
Үүрд нутгийнхаа чулуунд шингэсэн юм гэж

Ухаант буурлын ярьсан яриа
Олон олон жилийг үдсэн ч
Уулзаад саяхан ярьсан юм шиг
Ой тойнд минь тодхон үлдэж дээ



Энэ хорвоогийн т
үмэн хайрын дундаас
Эхийн хайрыг би дув дулаахан гэрэл гэж бодном


Лос Анжелес. 2008 он Chimediin Davaadorj