Sunday, November 23, 2008

Robbie Williams - Come undone


So unimpressed but so in awe
Such a saint but such a whore
So self aware so full of shit
So indecisive so adamant
Im contemplating thinking about thinking
Its so frustrating just get another drink in
Watch me come undone

Theyre selling razor blades and mirrors in the street
Pray that when Im coming down youll be asleep
If I ever hurt you your revenge will be so sweet
Because Im scum
And Im your son
I come undone
I come undone

So rock and roll so corporate suit
So damn ugly, so damn cute
So well trained, so animal
So need your love, so fuck you all
Im not scared of dying I just dont want to
If I stopped lying Id just disappoint you
I come undone

Theyre selling razor blades and mirrors in the street
I pray that when Im coming down youll be asleep
If I ever hurt you your revenge will be so sweet
Because Im scum
And Im your son
Ive come undone

So write another ballad
Mix it on a wednesday
Sell it on a thursday
Buy a yacht by saturday
Its a love song
A love song
Do another interview
Sing a bunch of lies
Tell about celebrities that I despise
And sing love songs
We sing love songs
So sincere
So sincere

Theyre selling razor blades and mirrors in the street
Pray that when Im coming down youll be asleep
If I ever hurt you your revenge will be so sweet
Because Im scum
Im your son
Ive come undone
Ive come undone
Ive come undone
Ive come undone
I am scum
Love your son
I am scum
Love your son
Youve gotta love my sad song, my love song
My sad song, my love song, my sad song, my love song

Saturday, November 22, 2008

"Сайн явна гэдэг санааных уу?"

Галбадрах.

Нэгэн уншигч надаас ийн асуусан юм. Тэгээд энэ тухай багагүй бодлоо. Хүмүүс "сайн яваа" хэн нэгний тухай зөндөө л ярилцдаг. Хүн энэ амьдралд сайн явна гэдгийг мэдэрдэг, хэмждэг хэмжүүр байдаг юм болов уу? Бас үүний эсрэг муу явна гэдгийг яаж тодорхойлдог юм бол гэсэн асуулт бас сонирхол татна.
Ажил үйлс . амьдрал нь нэг л бүтэмжгүй, санаснаар нь болж өгдөггүй, сэтгэл санаагаар гундуухан, архи дарс ууж, бусдын өмнө хэцүүхэн дүрээр, өрөөл бусдаар ч өөрөө өөрийгөө ч өрөвдүүлж явах нэгэн байх. Амьдарлын нэгдсэн жор байдаггүй болохоор хүн бүр өөрийн үнэ цэнэ, аз жаргалаа өөр өөрийнхөөрөө төсөөлдөг.
Зарим нь их мөнгөтэй байж, хүссэнээрээ амьдарч байгаагаа, зарим нь үр хүүхэдтэй болж тэднийхээ сайн сайхан өсч хөгжиж байгааг харж мэдэрч байхдаа, зарим нь нэр алдарт хүрч бусдын хараанд өртөж сонирхол татаж байгаагаа, зарим нь эрх мэдэлтэй байж бусдаас илүү гэдгээ мэдэрч байхдаа, зарим нь өөрийн авьяас чадвараараа бусдад сайнаар нөлөөлж байгаагаа "аз жаргал" хэмээн төсөөлдөг.
Юу юунаас илүү хүн гэдэг бодьгал энэ ертөнцөд хүн болж төрөөд өөрийнхөө тавилангаараа амьдарч байгаадаа л аз жаргалтай байдаг.
Мөнгөтэй баян нэгэнд ч мөнгөгүй ядуу нэгэнд ч баяр баясгалан, уйтгар гуниг ав адилхан учирдаг болохоор, эцсийн эцэст бүх л хүн энэ хорвоод ав адилхан ирээд буцдаг болохоор л энэ амьдрал утга учиртай бас сайн муу үйлдлээрээ баян байдаг ажээ.
"Санаа сайн бол заяа сайн"
Өнө эртнээс монголчууд алив атаархал хорслыг тэвчиж, алив зүйлд сайхан сэтгэлээр хандахыг ийнхүү чухалчлан сургадаг байжээ. Энэ бол сэтгэлийн амар амирлангуйн эхлэл юм.
-Та амар амгалан уу?
-Тавтай сайхан уу? хэмээх мэндчилгээний хэлц, "аштай юу даа" хэмээх уулга алдалт монголчуудын харилцаан дахь хэмнэл, сэтгэл урмын илэрхийлэл байж дээ.
-Тэр гуайнх хүүтэй болж гэнээ. Аштай юудаа үрийн мөрөөсөл болсон хүмүүс.
-Тэр гуайнх гүүгээ барих гэнэ. Миний хүү очоод туслалц.
-Тэр гуайн хүү хот газар сайн яваа гэнээ. Аштай юудаа нутаг усны минь нэр.
Бусдын сайн сайхан явааг сонсоод, өөрийн эрхгүй өөрөө л тийм яваа юм шиг чин сэтгэлээсээ баярлан, дэмжих энэ л сайхан сэтгэлийн илч гэгээ өдрөөс өдөрт, жилээс жилд биднээс алсран холдоод байх шиг. Хүссэн хүсээгүй бидний амьдрал бие биенээсээ хамааралтай. "Аяганы хариу өдөртөө, агтны хариу жилдээ" гэж хэлэлцдэг монголчууд бидний хэн нэгэндээ ерөөсөн, дэмжсэн сэтгэлийн сайхан илч гэгээний хариу хэзээ нэгэн цагт эзэндээ буцаж ирдэг хорвоо. Тохуутай юм шиг энэ л хорвоод уйлж суугаа нэгнийг тавлан инээж ахуйд, нөгөө нэг өдөр чамайг уйлж суух дор нөгөө нэгэнд нь инээх цаг ирдэг. Гайхамшигт яруу найрагч О.Дашбалбар асан энэ энгийн гүн ухааныг "Хүмүүсээ бие биеэ амьдад нь хайрла" шүлэгтээ бишрэм сайхнаар өгүүлэн үлдээсэн билээ.
Өнөөдөр энэ л цөвүүн цаг дор учраа олохгүй бужигнаж, энэ л сайхан заншлаа умартаж, хар хороор амьсгалан бачуурцгаана.
-Тэднийх машин авчихаж, манайх том машин авнаа.
-Тэднийх орон сууцанд орчихож, манайх хаус баринаа.
-Тэднийх хүүхдээ дээд сургуульд оруулжчихаж, манайх хүүхдээ гадаадад сурганаа.
Бид өөрсдийн "Хөнжлийн хэрээр хөлөө жийх"-ийн оронд амаараа савсах атаа хорслын утаандаа хахаж цацан багтарцгаана. Утга учир, зорилго боломжиндоо бус өнгө , мөнгөн дээр бүхнийг харах харалган бодол, атаархал, барьцаа өдгөө олон монголчуудыг галзууруулах шахам хийрхүүлж байна. Арга арчаагаа алдсан нэгэн атаархсан нэгнийхээ мууг үзэх гэж хов жив тарааж, гүжир гүтгэлэг зохиож, хараал жатга хийлгэнэ. Энэ бүхэн өөрийгөө зовоох зовлонгийн үндэс болж байна даа.
Бид энэ ертөнцөд өөр өөрийн тавилангаараа амьдарцгаадаг. Хүн болгон хэн нэгэн шиг баян, хэн нэгэн шиг авьяастай, хэн нэгэн шиг одтой байх албагүй ч өөрийнхөө хүслээр тайван амьдрах боломжтой. Бусдын сайн сайханд чин сэтгэлээсээ талархаж, өөрийн боломжоороо тусалж дэмжин, сайхан сэтгэлээр хандах нь тийм хэцүү гэж үү. Мөнгө шаардахгүйгээр хүн бүрийн хийж болох зүйл энэ аж.
Сайхан сэтгэлтэй хүний сэтгэлийн илч дулааныг мэдэрсэн хүн бүр тэр хүнд талархаж, хүндэлж бас хариу сайхныг илгээхийг хүсдэг. Тэр л сэтгэлийн илч гэгээндээ ямар ч хүн дулаахан тайван амьдарч чаддаг. Тийм хүмүүс бусдаас ямагт дэмжлэг авч ажил амьдрал нь бүтэмжтэй сайхан явдаг юм даа.
Тийм болохоор манай ухаант өвөг дээдэс "Санаа сайхан бол заяа сайхан" хэмээн дэмий нэг хэлээгүй байх.
"Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ'
Хүнд хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл нь амьдралын эрх чөлөө. Танд өнөөдөр хичнээн хүнд хэцүү зүйл тохиолдож, сэтгэл тань үүлтэй тэнгэр шиг харанхуйлж, харамслын нулимс тань аадар шиг асгарч байвч, гадаа нартай, тэр л илч гэгээнд хорвоо ертөнц өнгөлөг сайхан харагдаж, шувууд баясгалантайгаар шулганан жиргэж, тэртээд уулс сүрлэг сайхнаар цэнхэртэн харагдаж, модод цэцэгс үзэсгэлэнт сайхнаараа гайхуулж байхад, та өөрийгөө амьд, бас амьдрах гэдэг ямар сайхан болохыг мэдэрнэ. Та хүсвэл энэ сайхан цэцэгс моддын дундуур тааваар алхлан тэртээх алсын ууланд хүрч болно. Өндөр уулын оройгоос энэ ертөнцийн сайхныг тольдохдоо, хүн болж төрсөн хувь заяагаа, орших эс оршихуйн зааг дээрх өөрийн хүч чадал, үнэ цэнээ мэдрэх болно. Чехийн алдарт зохиолч Я.Хашекийн "Эрэлхэг цэрэг Швейк"-ийн "үхсэн хойноо энэ байгалийн сайхны дэргэд энэ муу хошууч юу юм бэ? нэг муу бага дэслэгч л гэсэн үг шүү дээ' гэсэн үг санаанаас гардаггүй юм.
Энэ эрх чөлөөний үнэ цэнийг алдсан алдаа, хийсэн буруу үйлдэл, өчүүхэн тэнэглэлийнхээ төлөө эрх чөлөөгөө хасуулан хорих газар хоригдож байгаа хүмүүс дэндүү сайн ойлгодог. "Тэр мөчид би жаахан тэвчсэн бол, амьдралд жаахан ч атугай хичээсэн бол..." хэмээх харуусал, цаг үргэлж шаналах шаналгаа тэднийг зовооно.
Улирч байгаа цаг хугацааг зогсоож, бас эргүүлж болдоггүйд л хамаг харамсал шингэнэ. Энэчлэн бид олон зүйлд харамсдаг. Хоолой давж гунигт муу үр дагаварт аваачсан хундага архи, бусдын сэтгэл зүрхийг хиртээж, өөрөөсөө холдуулсан муу үгс нь амьдралд хэзээ ч эргүүлж болохгүй алдаанд хүргэх нь цөөнгүй.
Амьдралд бага алдахын тулд хүн хичээх хэрэгтэй болдог. Хичээнэ гэдэг нь тэсвэр тэвчээрийн хязгаар юм уу даа.
-Амьдрал хэцүү байхад би уухгүй яах юм бэ?
-Улс орон даяараа ийм хэцүү байхад ууж байж л зовлонгоо жаахан мартдаг юм шүү дээ хэмээн хээв нэг тайлбарлах архи уугаачдын ярилцлагыг сүүлийн үед телевизээр их харуулах болж. Тэсвэр тэвчээр, хичээл зүтгэл гаргаагүйгээсээ муу зүйлд өртөгсөд алив үйлдлийн буруугаа өөрөөсөө бус өөр олон зүйлээс олж харан тайлбарладаг.
Ирээдүйд сайн сайхан амьдрахын тулд өнөөдөр наргиан наадам, зугаа цэнгэлээс татгалзан тэвчиж, хичээн суралцаж хөдөлмөрлөх нь сайн үр дүнд хүргэдэг гэдгийг өнөөгийн залууст ойлгуулахын оронд ийм муу зүйлсийг үзүүлэх нь хэнд хэрэгтэй юм бол. Тэсвэр тэвчээр гарган цаг заваа үр дүнтэй ашиглан, олон зүйлээс татгалзан хичээн хөдөлмөрлөж сайн суралцах эзэнд, хувь заяа нь нэгэн адил хичээж, хожим сайн сайхан, баяр баясгалантай, сэтгэл хангалуун өөдрөг амьдрал авч ирдэгийг энэ дэлхийн амжилтад хүрсэн олон гайхамшигт залуусын жишээ харуулж байна. Энэ л хичээл зүтгэл, тэвчээрийн хариуд өнөөдөр алдаж буй мэт санагдах олон зүйлс хожмоо хэд дахин, магадгүй насан туршид чинь танд оногдох болно.
Тэгээд ч манай ухаант өвөг дээдэс "эзэн хичээвэл заяа хичээнэ" хэмээн зүгээр нэг сургаагүй байх.
"Сайн явна гэдэг санааных"
Сайн явна гэдэг мөнгөтэй, өнгөтэй, нэр алдартай, эрх мэдэлтэйн хэмжүүр огт бус, энэ амьдралдаа өөрийн боломж, хүч чадалдаа түшиглэн, өөртөө итгэлтэй, сэтгэл хангалуун амьдрахын утга юм шиг. Таны эргэн тойронд байгаа амраг хань, ах дүүс, анд нөхөд тань таныг ойлгож, хүндэлж , талархаж байх нь хамгаас чухал юм. Үүний тулд та "эзэн хичээж", "санаа сайхан байж" "сайн явна". Өөрөөр хэлбэл бүх зүйл өөр хэнээс ч биш зөвхөн танаас л хамаарна.
-Та сэтгэл санаагаа ариун байлгаж, бусдад атаархан бухимдаж, өөрийгөө зовоолгүй, чадал боломжийнхоо хэрээр бусдад чин сэтгэлээсээ тус болж, баярлан талархаж явбаас хариу нь хэзээд, хожим хойно ч танд ирнэ гэдгийг бүү март.
-Та заавал их мөнгөтэй баян, гоц авьяастай алдартан болох албагүй ч өөрийн бодит чадал боломжиндоо "хичээн" амьдарвал таны амьдрал санаснаар тань өөдрөг сайхан байх болно. Их мөнгөтэй хэн нэгэнд ч их авьяастай алдартанд ч тантай адил зовлон жаргал тохиолддог. Харин учирч байгаа зовлон жаргалаа хэрхэн хүлээж авахаас л их зүйл хамаардаг юм даа.
-Энэ бүхнийг эргэцүүлээд бодохоор сайн явна, сайхан амьдарна гэдэг санааных ажээ. Өөр хэн ч биш зөвхөн та л энэ бүхнийг өөрийн хичээл зүтгэл, сайн санаа, өөдрөг тэмүүллээр бий болгож чадна. Та өөртөө итгэх хэрэгтэй.
Энэ ертөнцөд хүн болгон нүцгэн ирээд нүцгэн буцдаг. Тэгэхээр заавал бусдыг дуурайж, бусдад атаархаж, учиргүй тэвдэх хэрэг юун. Хүн болгон адил байх албагүйн адил ертөнцийг үзэх үзэл, амьдрах арга барил нь өөр өөр байдаг. Харин та өөрийн боломжиндоо л өөртөө сэтгэл хангалуун амьдрахыг хичээж, санаа сэтгэлээ өөдрөг сайхан байлгах нь, таны өөртөө хурааж хуримтлуулсан зовлонг тань нимгэлж, өөрийнхөөрөө сайхан амьдрах боломжийг тань олгоно.

Thursday, November 20, 2008

Энхмаа

Урт намар сэтгэлд ирчихээд
Харьдаггүй ...
Угаасаа би гунигтай нөгцчихөөд
Уйддаггүй...
Салхин аялгуут мэдрэмжүүд
Тэнгэрээс нэг нэгээр унахуй
Шаргал өнгөтэй бодлоор
Өдөржин өөрийгөө гоёдог...

*** *** *** ***




Ирэх насандаа би
Эрх муур чинь болж төрнө
Олбогон дээр чинь унтдаг
Орох гархад чинь дагадаг
Сүүлээ хөдөлгөөд эрхэлдэг
Сүүдэртэйгээ тоглоод ядардаг
Шалан дээр чинь хөрвөөдөг
Шаахайгаар чинь нааддаг
Дандаа чамайг ээрдэг
Дагаад ерөөсөө салдаггүй
Эрх муужгай чинь болно
Ирэх насандаа учирна
Хоёулаа.....

ЧИНИЙ ЦЭЦЭРЛЭГ



Ягаан өнгийн цэцэг
Ургахаа байсан цэцэрлэгт чинь
Яагаад үе үехэн
Зочилдгоо би мэддэггүй

Аргилуун зуны үдэш
Аль хэдийн тэндээс дүрвэчихсэн
Аз жаргалын нялх мөчүүд
Ахиж амьлахгүйгээр сарничихсан
Тэндээс....

Тэгтлээ гуньчихсан цэцэрлэгт чинь
Тэгээд би буцаад л очдог
Хуучин дэнлүүний гэрэлд
Хуучин амрагийн өвөрт
Халуун шатаж, хамаг бие хөлөрч...
Нэгэн шөнө өнждөг
Нөмгөн цэцэг дэлгэрдэг
Тэндээс...

Ягаан өнгийн цэцэг
Ургахаа байсан цэцэрлэгт чинь
Яагаад үе үехэн
Зочилдгоо би мэддэггүй....

Sunday, November 16, 2008

History of Perfume

Үнэрийг мэдрэх, өөрөөр хэлбэл гоо сайхныг хүртэн мэдрэх чадвар хүнд байгалиас заяасан хишиг юм. Хүн төрөлхтний хөгжлийн түүхэнд оюун ухаант хүн хийгээд түүнийг хүрээлэн байгаа орчноос хамааран соёлын асар их хөгжил явагдаж байсан гэлтэй. Хүн хэрэгцээг дагаж хөгжиж байсан дээрээс чамин тансаг бүхэнд татагдаж байсан байх юм. Жишээ нь: Уран зураг, уран баримал, дуурь, балет гэх мэт. Харин сүрчиг гэдэг нь хүний түүхэн бүтээл, тиймээс ч урлаг гэж хэлж болно. Сэтгэлийн гүнээс гарч ирэх тэрхүү илрэлийг дүрээр төлөөлүүлж буулгахыг урлаг гэдэг ба байгалийн түүхий эдээр хүний дотоод ертөнцөд нэвтрэх нэг урлаг бол үнэртэн хийгээд сүрчиг буюу.

Эртний Египетийн хаад, хатад агуу их хөгжлийн эрин үедээ өдгөөгийн бидний хэрэглэж заншсан үнэртэнг байгалиас нь шууд хэрэглэж эхэлжээ. Тэрхүү анхилуун үнэрт тосыг гоо сайхандаа хэрэглэж байсан нь үнэхээр сонин. Харин Сүрчиг буюу Parfum гэдэг үг нь Parfumes гэсэн латин үгнээс гаралтай. Энэ нь анхилам үнэрт ургамал, цэцэгсийг шатаан эвгүй үнэр дарах, мөн шашны үйлд хэрэглэж байсантай холбоотой ажээ. Харин үнэртний ертөнц Франц улсын түүхтэй салшгүй холбоотой билээ. Дундад зууны үед Францын эрхэмсэг хатагтай нар анхилам үнэрийг бээлийдээ шингээн хэрэглэдэг байсан, мөн гарамгай жанжин Напелеон Бонапарт тулалдаан бүхнийхээ өмнө цоо шинэ, өөр өөр төрлийн сүрчиг хэрэглэдэг байсан нь дайснууд нь түүний үнэрт ховсдуулдаг хэмээн үздэг байжээ. Гэвч энд өгүүлэх гэж буй түүхэн баримт нь үнэртний үйлдвэр Франц улсын Гресс тосгонд тэртээ 400 гаруй жилийн өмнө үүссэн билээ. Уг хотод 30 аж үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулдаг ба дэлхийн гоо сайхны хэрэглээний гол түүхий эдүүд бэлтгэгддэг байна. Тэд өөрт байхгүй түүхий эдээ Европын бусад улс орон, өмнөд Америк, Араб, Хятад, Энэтхэг зэрэг улсаас импортлодог. Нэгэн сонирхолтой мэдээнээс үзэхэд томоохон фирмүүдийн үнэртний үйлдвэрлэлийн бүх л үе шат патентлагдан, нууцлагдсан байдаг байна. Үнэртний урлагийг Америкийн, Европын гэсэн хоёр урсгалд хуваан үздэг.

Европын урсгалыг өнө эртний түүхтэй, үнэртний цуглуулга нь олон төрлийн найрлага, үнэрийн асар их баялаг мэдрэмж, хэлбэлзэл, бололцоотой савлагааны дизайн нь маш нарийн агаад үйл нь хялбар биш юм. Америк маягийн үнэртний онцлог нь туйлын энгийн атлаа цоглог, спорт маягийн, Европ төрөлтэй харьцуулахад орчин үеийн нийтлэг хамгийн гол нь тансаг байдаг билээ. Үнэртэн сүрчиг нь цэвэр байгалийн гаралтай ургамал цэцэгсийн хандаас гаргаж авдагт оршиж байсан бол 1920-иод онд үнэртний хөгжлийн хувьд шинэ шат бий болж Альдегид хувьсгал гарсан түүхтэй. Альдегид хувьсгал буюу 100 хувь химийн найрлагатай түүхий эд үйлдвэрлэлд нэвтрэн орж ирснээс хойш үнэртэнг ерөнхийд нь хоёр хуваадаг болсон.

1. Байгалийн цэвэр түүхий эдийн шинжтэй 2. Альдегид буюу 100 хувь химийн шинжтэй Цэвэр байгалийн түүхий эдээс бүрдсэн найрлагатай үнэртэй сүрчиг ховор хийгээд үнийн хувьд өндөр байдаг. Жишээ нь нэг литр сарнайн цэвэр охь 78,525$ байдаг байна. Мөн түрхэсний дараа гурав өөр нотоор хувиран үнэртдэг гайхалтай онцлогтой гэдгийг та мэдэх үү 1. Top Note буюу эхэн үнэр: 15-20 мин

2. Heart Note буюу дунд үнэр: 3-4 цаг

3. Base Note буюу төгсгөл үнэр: хувцас, биед шингэж үлдэх үнэр. Хуурамч бүтээгдэхүүний хуьд мэдээж дээрхийн адил хувиран өөрчлөгдөх чадваргүй байдаг билээ. Үнэртний орц, найрлага, концентрацын хувьд гэвэл онолын хувьд спирт, ус, эфирийн тос, альдегид дөрвийн “нэгдэл” хүний гоо сайхан, чамин хэрэглээний гүйцээлт болдог гэж тодорхойлогддог.

Үнэртэй усыг бүтээхэд оролцдог анхилуун үнэрт бодисуудыг ургамлын, амьтны химийн найрлагатай гэж ангилан, ихэнх түүхий эдийг янз бүрийн цэцэгсээс гарган авдаг. Өдөр тутам бидэнд хамгийн ойр байдаг цэцгээс эхлэн хамгийн ховор нандин бүх цэцэг өөртөө дахин давтагдашгүй өвөрмөц, сайхан содон үнэрийг агуулж байдаг билээ. Мэлрэг, сарнай, нил, замбага цэцгүүд нь чухал түүхий эдийн тоонд ордог байна. Харин спиртийн найрлага нь үнэрийг муутгахгүй хадгалах, хурдан тараан ууршуулах, мөн үнэрийн хувирал болох нотонд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Усны найрлага нь мэдээж шингэлэх, тус бүр үнэрүүдийг тусгаарлан салгах зориулалттай. Харин үнэртэн сүрчгийг найрлага савлагаанаас огт хамааралгүйгээр тусгай нарийн концентрацын ангиллаар тодорхойлно

1. Parfum буюу Охь 5мл-15мл савлагаатай 20-25 хувь Зөвхөн эмэгтэй хүнд зориулагдсан байна.
2. Eau De Parfum буюу сүрчиг 15 мл-100 мл савлагаатай. 15-20 хувь Зөвхөн эмэгтэй хүнд зорулагдсан байна.
3. Eau De Toilette буюу үнэртэй ус 30 мл-125 мл савлагаатай. 7-14 хувь Эмэгтэй, эрэгтэй хүнд зориулагдсан.
4. Eau De Cologne буюу Колны ус 30 мл-125 мл савлагаатай 10-15 хувь Эрэгтэй хүнд зориулагдсан. /Германы Колн хотын нэрээр нэрлэгдсэн үнэртэн./
5. Body Spray /Deodrant/ буюу биеийн чийгшүүлэгч 100мл-200мл савалгаатай.
6. Body Cream /биеийн тос/ 3-8 хувь
7. Body Lotion /биеийн сүүн шингэн/ 3 хувь
8. Body Powder /биеийн пүдр/ 3-8 хувь
9. Shower Gel /шингэн саван/ 3-6 хувь
10. After Shave Lotion /сахлын ус/ 3 хувь
11. After Shave Balm /сахалын тос/ 4 хувь
12. Eau De Toilette Alchohol Free спиртгүй үнэртэй ус Судасны гол гол төвүүд нь үнэртэн түрхэх хамгийн тохиромжтой цэгүүд болдог. Энэ цэгүүд нь бугуй, цээж, чихний ар тал, тохойн урд хэсэг зэрэг болно. Энд биеийн дулаан хамгийн тааламжтай, тогтмол хэмжээнд байдаг тул түрхсэн үнэртэн удаан хадгалагддаг. Өнөөдөр үнэртний үйлдвэрүүдэд үнэрлэх чадвар бүхий тусгай машин байдаг ч хүнээс давуу үнэрлэх тийм машин одоо хүртэл бий болоогүй тул үнэрлэх чадвартай нь зөвхөн хүн та бид билээ. Өнөө үед 20000 орчим алдартай өнгө байгаа бөгөөд дэлхийн үнэртэн үйлдвэрлэгчид уг өнгөнүүдээс зөвхөн таньд зориулсан үнэртнийг гаргахаар ажиллаж байна.

Миний мэдэх "Орлоо" гийнхон.

Галбадрах.

Цахим мэдээллийн цахим хуудсыг эрхлэн гаргадаг цагаан цамц, зангиатай бас костюмтай залуус, гоёмсог албан тасалгааг төсөөлдөг байсан миний ойлголт, одоогоос жил хагасын өмнө, Тайван Ариунаа хоёртой гэрт нь уулзаж ярилцаж байсан тэр үед өөрчлөгдөж бас гайхаж бахархсанаа нуух юун.
"Орлоо ком"-ын нийтлэлүүд надад таалагддаг. Аливаа мэдээлэлд нэг талыг барьж туйлширдаггүй, бас түргэн шуурхай, хүмүүсийн сэтгэл зүрхэнд нь сайн сайхан гэгээлэг өнгө аяс хүргэх гэсэн оролдлогууд мэдрэгддэг.
Хааяадаа тэднийд очиж ярилцаж суухад, бусадтай л адил харь нутагт амьдралаа залгуулах гэж хөдөлмөрлөх, дэрсхэн төрсөн 2 охиноо өсгөх, зав чөлөөгөөр нь сайтынхаа мэдээллийг шинэчлэх, теле нэвтрүүлгээ бэлтгэх гээд зогсолтгүй ундрах их ажлуудыг үүртэж түүртэхгүй, уцаарлаж бухимдахгүй амжуулах нь бас л гайхал төрүүлнэ. Ариунаа түргэн шаламгай, хөдөлгөөнтэй хирнээ, зэрэгцэн уйлалдаж, юуг ч юм нэхэх 2 охиныхоо дуу чимээнд уцаарлах нь үгүй. "Өө ингэж л байдаг юм" гээд инээхэд хацрынх нь хонхорхой түүнийг улам ч хөөрхөн харагдуулна. Харин Тайван нэрэндээ таарсан тайван хүн. Хааяхандаа мушийн инээмсэглэнэ. Яарч тэвдэх нь ховор хэрнээ нэг л мэдэхэд хамаг ажлаа амжуулсан байдаг. Америкт хаана ямар атга хэмжээ болно тэр болгонд амжиж очин зураг авах түүний хамгийн нандин зүйл нь хөөрхөн эхнэр, хайртай 2 охиноос нь гадна, зургийн аппарат, видэө камер нь байдаг аж.
Их ажилтай хэрнээ хийж бүтээсэндээ, бас өөрийн амьдралдаа сэтгэл хангалуун, аз жаргалтай байж чаддаг өнөөгийн сайхан залуусын нийтлэг төрх.
3 жил гэдэг бага хугацаа биш. Охидууд шиг нь өсч өндийж, хөлд орж, бусдын хайр, өхөөрдлыг татах тэр л нас. Өдрөөс өдөрт, жилээс жилд яг л ид сайхнаараа ургаж цэцэглэж, илам ч сайхан үзэсгэлэнгээрээ бусдын хайр талархлыг татах тэдэнд бүр ч сайхан ирээдүй бий.
"Орлоо ком"-ын 3 жилийн ойн өдөрт нь чухам эдний тухай бусдад өгүүлэх нь, ойр дотно байж сэтгэлээ хуваалцаж байдаг миний үүрэг. Нэгэн орой бид 3 энэ сэдвээр жаахан ярилцаж суусан юм.
-"Орлоо" гэдэг нэрийн талаар эхлээд ярилцья.
-"Орлоо" гэдэг чинь олон үйлдлийн түгээмэл нэр л дээ. Хүмүүс Америкийн визинд орлоо", "Америкийн хилээр орлоо", "Сургуульд орлоо", "Цахим хуудас руу орлоо" гэхчилэнгээр ярилцдаг. Ажиглаад байхад энэ үг олон хүмүүсийн хүсэл тэмүүллийг илэрхийлдэг. Тэгээд бид 2 ярилцаж байгаад энэ нэрийг сонгосон юм.
Харин энэ жил "Орлоо"гэдэг нэрээ АНУ-д албан ёсны брэнд болгон худалдаж авсан.Цаашид энэ нэрийн албан ёсны эзэд нь бид байх болно. Энэ брэндээ цаашид өргөжүүлж олон зүйл дээр ашиглах санаа байгаа.
-Одоо цахим мэдээлэл хөгжиж олон вэб сайтууд гарах болсон. Та нар яг юугаараа ялгагдаж чаддаг вэ?
-Олон бэд сайтууд гарч цахим ертөнц хөгжиж байгаа. Энэ сайн хэрэг. Харин бид "Орлоо"доо мэдээллийн бүх хэлбрийг бий болгохыг хичээдэг. Хэрэв ажигласан бол манай сайтад "уншууштай", 'сонсууштай", "үзүүштэй" булангууд байдаг. Хүн ер нь мэдээллийг уншиж, харж, сонсож авдаг. Энэ боломжуудыг нь бий болгохын тулд төрөл бүрийн бичлэгүүдээс гадна, аудио видео бичлэгүүдийг ашиглана. Одоогоор зарим нь эхлэл төдий байгаа ч цаашдаа өргөжин хөгжинөө.
Харин нийтлэл мэдээллийн хувьд бид аль болохоор хов жив, бүдүүлэг эрээ цээргүй мэдээллээс зайлсхийдэг
Энэ цаг үед хүмүүст аль болохоор гэгээлэг сайхан зүйл урам өгөх хэрэгтэй байна шүү дээ. Хүн болгон бухимдалтай байхад нэмж бухимдуулаад баймааргүй байна.
-Америкт ажил хийгээд, хажуугаар нь цахим хуудас ажиллуулна гэдэг амаргүй. Эдийн засгийн хувьд ашигтай байдаг болов уу гэж зарйм нь боддог байх.
-Өнөөдөр ашгийн тухай ярих нь эрт байна. Бид залуу хүмүүс. Ирээдүйнхээ төлөө, ирээдүйд өөрийн бизнестэй бас ашигтай байхын төлөө энэ бүхнийг хийдэг юм. Бидний эхний зорилт нь энэхүү цахим ертөнцөд өөрийн гэсэн орон зайгаа бий болгох явдал. Өөрийн хамтрагчтай, дэмжигчидтэй, уншигчидтай болно гэдэг мөнгө ашгаас илүү чухал. Магадгүй олон жилийн дараа ашигтай ажиллаад, бүр хожим нь охидуудын маань өв хөрөнгө болж болох шүү дээ. Өнөөдрийн хувьд Тайван ресторанд ажиллаад, би 2 охиноо асраад, хажуугаар нь бага сага бизнес хийх гэж оролдоод явж байна. Хэрэв энэ сайт минь их ашиг олдог бол бид ингэтлээ ядарч зүдрэн зүтгэх хэрэг бий билүү.
-3 жилийн дараа "Орлоо" сайтаа эргээд харахад юу бодогдож байна?
-Анх бид Америк ирж байгаа монголчууддаа хэрэг болох мэдээ мэдээлэл тавьдаг байсан. Одоо бол нилээд өргөжсөн. "Орлоо" мэдээллийн сайт гарснаар олон мэдээллийн сайтууд дагаж гарч ирсэн. "Дэм дэмэндээ" гэгчээр бүгд л зохих түвшиндээ хөгжиж байна. Бид гэхэд өнөөдөр АНУ-д албан ёсны бүртгэлтэй, хуулийн дагуу татвараа төлөөд албан ёсоор үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Тайван фото сурвалжлагаа өөрөө хийдэг. Зөвхөн энэ гэдхэд л асар их түүхийн баримт, цаг хугацаа өнгөрөх тусам үнэ цэнэтэй болно. Анх бид 2 теле нэвтрүүлгийн талаар төсөөлж байгаагүй. Гэтэл өөрсдийн гэсэн "Манайд ирээрэй" нэвтрүүлэгтэй боллоо. Манай сайтад өөрийн бичлэгээ тавьдаг олон сайхан дэмжигч найз нөхөдтэй боллоо. Хамгийн гол нь бид 2 өөрсдөө энэ сайтаа дагаад хэгжиж байна. 3 жилийн өмхөнөөс "Орлоо" сайт ч , Тайван, Ариунаа ч хамтдаа л хөгжиж байна даа. 2006 онд Вашингтон орчмын монголчуудынх холбооны шилдэг бизнесмэнээр шалгарч байлаа.
"Ажил хийвэл ам тосдоно " гэдэг байсан бол өнөөдөр ажил хийвэл өөрөө ч хөгждөг болж байна даа.
-" Манайд ирээрэй" нэвтрүүлгийн хөтлөгч Ариунаа нэвтрүүлгээс нэвтрүүлэгт сайжрч хөгжиж байгаа нь мэдрэгдэж байгаа шүү.
-Анх эхлээд амаргүй байсан. Хүмүүс ч багагүй шүүмжилдэг байлаа. Аргагүй шүү дээ. Теле нэвтрүүлгийн талаар ямар ч төсөөлөлгүй байсан бид 2 зориглоод л хийж эхэлсэн. Алдаж онох зүйл байлгүй яахав. Хамгийн гол нь энэ нэвтрүүлгээр АНУ-д ажиллаж амьдарч байгаа Монголчууд хэрхэн амьдарч, яаж хөгжиж, ямар үр дүнд хүрч байгааг бусдад санаа, урам зориг өгөхүйц байдлаар хүргэхийг зорьсон. Яваандаа бусад олон оронд ажиллаж амьдарч байгаа монголчуудаа энэ нэвтрүүлэгтээ хамруулах санаатай. Гадаадад ажиллаж амьдарч байгаа монголчуудын зовлон жаргалын талаар тэр болгон ийм тодорхой мэдээлэл хүмүүст хүрэхгүй байна шүү дээ.
-Өдөрт танай вэб сайтаар хичнээн хүн зочилж байна вэ?
-"Орлоо kом","Найзууд ком", "Цахим нет"-эд ойролцоогоор 5000 орчим хүн зочилж байгаа.
-Өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрч чадаж байна уу?
-Манай "Орлоо ком" -ын үндсэн зорилго нь "Дэлхий даяар тархан суугаа монголчуудын мэдээ мэдээллийн нэгдсэн төв" болох. Ази, Америк, Европ, Австрали тивүүдэд оршин суугаа олон монголчууд бидэнд ханддаг. Өөрийн хэрэглэгчиддээ нийтлэлийн бодлого, мэдээллийн хурдац, зар мэдээллийн сүлжээгээрээ тэргүүлэгч байхыг хичээж байгаа.
-Ирээдүйгээ хэрхэн төсөөлж байна даа?
-Нэгэнт хөдөлмөрлөж бас хөгжиж байгаа болохоор сайн сайхнаар төсөөлнө шүү дээ. Компани, хувьцаа, телестуди, хэвлэлийн төв, пуб клуб гээд олон сайхан юм мөрөөднө. Мөрөөдөөд ч зогсохгүй мөрөөдлөө биелүүлэхийн төлөө зүтгэх болно Бид чинь АНУ-д ажиллаж амьдарч суралцаж байгаа залуусын жишиг. Тиймдээ ч дандаа л өөдрөг сайхан бүхнийг хүснэ.Бид зүгээр сууж байгаа биш болохоор яагаад сайн сайхан хүсэл мөрөөдлөө бий болгож чадахгүй гэж.
-Хэцүү бэрхшээлтэй зүйл байх уу?
-Бид 2 энэ вэб сайтыг ажиллуулахын тулд өөрсдөө л бүх зардлаа гаргана. Зардал багагүй шүү дээ. "Манайд ирээрэй" нэвтрүүлгээ хийхийн тулд Чикаго, Дэнвэр, Сан-Франциско хотууд руу охиноо аваад, зураглаачаа хөлслөөд бүх зардлаа өөрсдөө гаргана. Энд тэнд болж байгаа олон арга хэмжээнд Тайван аппарат хэрэгслэлээ аваад өөрийн зардлаараа л явна. "Үзүүштэй" булангаа сарын 5$ төлбөртэй болгосны төлөө бишгүй л доромж сонсоно. Ажил хийж байгаа хүнд алдаа ч зовлон ч их. Заримдаа хүмүүсийн "сэтгэгдэл" нэрээр бичиж байгаа доромжлолыг унших хэцүү л байдаг. Гээд яахав дээ. Одоо бол нэг их тоодоггүй. Гэхдээ л муу муухай үгс сэтгэл хэртүүлдэг шүү дээ. Бид 2 зорьсондоо хүрч яваа болохоор сэтгэл хангалуун жаргалтай байдаг шүү.
-Нэг албан ёсны ч гэх юм уу, жижүүрийн ч гэх юм уу "Уншигч хэрэглэгчиддээ хандаж юу хэлэх вэ?" гэдэг асуулт байдаг.
-"Орлоо ком" -ын 3 жилийн ойг тохиолдуулан, манай вэб сайтын бүх хэрэглэгчид, дэмжигчид, хамтран зүтгэгчид, бас найз нөхөддөө баярын мэнд хүргэж, та бүхэндээ маш их баярлаж талархаж явдаг шүү. Та бид хамтдаа сэтгэлийн амар амгалан баяр баяслыг эдэлж, Монгол орны хөгжлийн сайн сайхны төлөө их зүйл хийж чадна шүү гэж хэлье. Манай www.orloo.com таны өмнө хэзээд нээлттэй байж, та бүхний сэтгэлийн сайн сайхан галыг бадраахын төлөө их зүйл хийх болно гэдгээ амалж
байна.
-Та 2 тоо болон 2 сайхан охинд чинь эрүүл энх байж энэ хорвоогийн хамгийн сайхан баяр баяслыг эдэлж хүсэл мөрөөдлөө биелүүлж яваарай гэж ерөөе.
Хааяахандаа гэрт нь орох бүрийд бүлээн дулаахан уур амьсгал, халуун дотно хайр, эрхэлж нялхрах өхөөрдөм охидын дуунд "Орлоо ком"-шинэ мэдээллүүд төрдөг юм.
Тиймд ч энэ сайтад хүний сэтгэл хиртээн бухимдуулах зүйл огт байдаггүй юм.
Бусадтай адил харь нутагт ажиллаж амьдарч, бас өөрсдөө хөгжиж, бусдад сайн сайхан сэтгэлийн илч гэрэл түгээж яваа "Орлоо ком"-ын Тайван Ариунаа 2 ирээдүйдээ итгэж сайн сайхан бүхэн рүү тэмүүлж яваа монголын сайхан залуусын нэг л төлөөлөл. Ийм залуустай байхад Монгол орны ирээдүй ч өөдрөг сайхан харагдаж байна.
Уншигч та ч боломжтой үедээ www.orloo.com сайт руу орж энэ залуусынх хүсэл мөрөөдөл сэтгэл зүрхийг чагнаарай.

Saturday, November 15, 2008

Алаг үр


Тусгаар тогтнол

Д.Пvрэвдорж

Ханат цагаан гэрийн од хийморийн тоонон дээр
Хасаг халуун тулганы омог дєрвєн тотгон дээр
Хан Алтай аавын онгон тэргvvн оргил дээр
Хатан Сэлэнгэ ээжийн одод орчих мандал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ганган улаан тэмээний зогдор дэвсэх тэшил дээр
Гантай мєнгєн хэтний зоолог тээх тээгэн дээр
Галбын халуун говийн хулан ангах ээрэм дээр
Гантиг чулуун хясааны янгир халих элгэн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Хvж дурдан бvсний ташаа дарах нугалаан дээр
Хvрэл манан хєєргєний даалин дарах наргиан дээр
Хvйсийн шvvдэр буусан уулын гацаа бууцан дээр
Хvннv дээдсийн тамгалсан улбаа гархин буурин дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ширмэн тємєр дєрєєний шивээ зурах тавган дээр
Шижир алтан ээмэгний шигтгээ чимэх гархин дээр
Шинийн хоёрны саран хаяарч шингэх тэнгэр дээр
Шинэ нялх ногоо ханшиж задрах газар дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Аавын мєнгєн хазаарын найман цэнгийн товруун дээр
Азын алаг мэлхийн наян нэгэн шагайн дээр
Алиахан саарлын унага хєллєн тэнцэх нуга дээр
Ангирын хоёр дэгдээхэй хєвєн цэнгэх нууран дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Индэр улаан галын цац бадман дєлєн дээр
Ижил хоёр загалын цацаг шанхан дэлэн дээр
Идэр гурван есийн цас чахрах цайдам дээр
Есєн голын цан хєєрєх царман дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Бэлгийн цэнхэр хадагны хоёр гардах дэлгээс дээр
Бэхэн хар гэзэгний хосоор дарах сvлжээс дээр
Бэрийн домогт цэцгийн хорвоо уярах дэлбээн дээр
Бидэрт мєнгєн сарны хоймор унах туяан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Урсгал татмал усны хєл алдах ёроол дээр
Ургамал таримал модны хєрсєнд хавах ёзоор дээр
Уяран мэлмэрэх янагийн дурлал амилах харцан дээр
Уйлан мэндлэх vрийн дуулан орхих манцуйн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ажнай сайн хvлгийн гал цахилах тууран дээр
Аагисан улаан хvдрийн ган царцах хайлш дээр
Амар тvвшин жаргалтай ам бvлийн дансан дээр
Алтан босго єлзийтэй айл бvхний vvдэн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Баяр найрын ширээний амтат тансаг идээн дээр
Баян хангайд мєнхєрсєн арц хуш зээгэн дээр
Балтаар давтан хийсэн анжисны торгон ирэн дээр
Багц дvvрэн ургасан атрын тарианы мєрєн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эрт айлын хаяа дархан хилийн дээсэн дээр
Энхтайвны харуул дайчин эрсийн тангараг дээр
Эрдэнэ зуугийн хэрэмний зуун найман суварга дээр
Энэ зууны єргєєний зуун тvмэн цонхон дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эрх чєлєєний зарлиг ардын vндсэн хууль дээр
Эрх хэл соёлынхоо ад биш баян сан дээр
Эрдэнэтийн арга билиг алтан соёмбын гачил дээр
Эх нутгийн шорооны амиар солих ширхэг дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Аав ээжийн буянтай єлзийт цагаан хоймор дээр
Амин гарвалын толботой єлгийт нялхсын єєжин дээр
Ардын журамт цэргийн єргєж ялсан туг дээр
Амьсгалаа бидэнд єгсєн єрлєг дээдсийн дурсгал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Хан тэнгэрт сvмбэрлэсэн vйлдвэр уурхайн яндан дээр
Хаяа нийлж сvндэрлэсэн vлгэрийн харшийн туурган дээр
Хангай говь талын vлэмжийн єв баялаг дээр
Халуун эх оронч бvхний vндэсний их бахархал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Сав саваар саалийн харваж хvрэхгvй зэлэн дээр
Сая саяар сvргийн хатирч хvрэхгvй билчээр дээр
Сар нарны єртєєнд хагацаж болшгvй учрал дээр
Сайхан монгол орноо хайрлаж ханашгvй ерєєл дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Єглєє бvрийн нарны асгаран буух цацрал дээр
Євгийн морин хуурын аялгуу хослох утсан дээр
Єргєн цээж чєлєєтэй амьсгалж яваа газар дээр
Єєрийн толгой мэдэлтэй амьдарч яваа заяан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Ухаа хонгорын жолоог захлан татсан талбай дээр
Ухаант жанжин Сvхбаатарын зарлан дуудсан тунхаг дээр
Улаанбаатар нийслэлийн заяа тэтгэх дээвэр дээр
Улсаа ачлан захирсан засаг тєрийнхєє ордон дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Нvvрэнд нь гал бадарсан монгол эцгийн хийморь дээр
Нvнжгэнд нь нар гэрэлтсэн монгол эхийн сэтгэл дээр
Нvvдлийн єргєєнд нэгдсэн монгол аймгийн холбоон дээр
НҮБ-ын шилтгээнд заларсан монгол улсын далбаан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би
Эзэн сууж жаргасан их заяагаа сvсэглэж
Эх орон талынхаа ирээдvйн таалалд нийцvvлж
Эрдэнэсийн далайгаас шvvрдсэн итгэлийн сувд vгсээр
Эрх жаргалаа баталсан иргэн бvхний гараар
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би.

Монгол улсын тусгаар тогтнолын түүх

И. Будбаяр

Дотоод улс төрийн байдлын хувьд Монгол улсын нэгдмэл байдал алдагдаж, Халх Монгол, Өмнөд Монгол, Ойрад буюу Баруун Монгол гэсэн хэсэгт хуваагдсан байв. Vvний зэрэгцээ Буриадууд Байгаль нуурын ар өврөөр нутаглаж, Халхын ноёдод татвар төлдөг байжээ. Монголчууд зvvн баруун гэж хуваагдах болсон нь газар нутгийн байршил, эрхлэх аж ахуйтайгаа холбоотойгоор тэртээ 11 дvгээр зууны vеэс ойн, талын гэж ялгагдах болсноос эхтэй. Байгаль нуурын баруун, Хөвсгөл нуурын зvvн хойд захаар нутаглаж байсан ойрадууд 1207 онд Монголын эзэнт улсын бvрэлдэхvvнд орсноор засаг захиргааны хувьд дөрвөн мянганд зохион байгуулагдсан байна.
Дотоод улс төрийн байдлын хувьд Монгол улсын нэгдмэл байдал алдагдаж, Халх Монгол, Өмнөд Монгол, Ойрад буюу Баруун Монгол гэсэн хэсэгт хуваагдсан байв. Vvний зэрэгцээ Буриадууд Байгаль нуурын ар өврөөр нутаглаж, Халхын ноёдод татвар төлдөг байжээ. Монголчууд зvvн баруун гэж хуваагдах болсон нь газар нутгийн байршил, эрхлэх аж ахуйтайгаа холбоотойгоор тэртээ 11 дvгээр зууны vеэс ойн, талын гэж ялгагдах болсноос эхтэй. Байгаль нуурын баруун, Хөвсгөл нуурын зvvн хойд захаар нутаглаж байсан ойрадууд 1207 онд Монголын эзэнт улсын бvрэлдэхvvнд орсноор засаг захиргааны хувьд дөрвөн мянганд зохион байгуулагдсан байна.
Энэ vеэс тvvхэнд дөрвөн ойрад хэмээн тэмдэглэгдэх болсон байдаг. Ойрад хэмээх нэрийн хувьд “ойн”, “ард” хэмээх хоёр vгнээс vvсэн гэж ихэнх эрдэмтэд vздэг. Тэд хожим Алтай тийш нvvн нутаглах болсон бөгөөд 17 дугаар зууны эхэн vед Цорос, Торгууд, Дөрвөд, Хошууд гэсэн дөрвөн аймгаас бvрдэх болжээ. Халх бол Зvvн Монголын зургаан тvмний нэг бөгөөд дотроо долоон хошуу буюу Батмөнх хааны отгон хvv Гэрсэнз жалайр хунтайжийн долоо хvvгийн эзэмшилд хуваагдаж байв. Харин 17 дугаар зууны vе болж ирэхэд тэдгээр язгууртны удам дотроос Тvшээт хан, Сэцэн хан, Засагт хан нар ихээхэн нөлөөтэй болсон байна. Тэд Монголын уугуул нутгийг сахиж, говийн хойд талд нутаглаж байсан явдал нь бусдаас харьцангуй тусгаар байдалтай болгожээ. Зvvн Монголын бусад зургаан тvмний vр хойчис бол их говийн өмнvvр нутаглах Өмнөд Монгол бөгөөд тухайн vед Цахар, Хорчин, Тvмэд, Юншээбvv, Ордос, Найман, Жарууд зэрэг 16 аймаг байжээ. Ийнхvv монголчууд тvvхэн хөгжлийн явц болон байгаль-газарзvйн хvчин нөхцөлийн улмаас дээрхи гурван хэсэгт хуваагдах болсон төдийгvй дотроо мөн олон язгууртнуудын эзэмшил болох хошуунд хуваагдаж байв. Монголын язгууртан ноёд харьцангуй өргөн уудам билчээр нутаг, тодорхой өмч хөрөнгө бvхий хамжлага өрх айлуудыг эзэмшин захирч байсан юм. Тиймээс ч эдийн засгийн хувьд харьцангуй биеэ даасан язгууртан ноёд хааны төв захиргааг эсэргvvцэх нь тvгээмэл байжээ. Гадаад байдлын хувьд 17 дугаар зууны эхэнд vед Монголын умард болон өмнө талд Орос болон Манж улсууд хvчирхэгжин гарч ирсэн юм. Оросууд 16 дугаар зууны дунд vеэс Байгаль нуурын ар өвөрт нэгэнт нэвтрэн ирж, 1651 онд Эрхvv, 1653 онд Чита хотын суурийг тавьжээ. Монголын зvvн урд талаар хиллэж байсан манжийн Нурхач баатар (1575-1626) зvрчидийн олон аймгийг нэгтгэж, 1616 онд Умард Алтан улс байгуулагдсан байна. Тэрээр улсаа байгуулсан vеэсээ хөрш зэргэлдээ улс орныг эрхшээлдээ оруулахад чиглэсэн бодлого баримтлах болжээ. Жишээ нь, 1618 оноос хятадын Мин улс руу, 1619 онд Солонгос руу довтолж байв. (Монгол улсын тvvх IV боть, ШУА Тvvхийн Хvрээлэн, Улаанбаатар 2003, тал 54) Тиймээс ч Мин улс Монголын хаан Лигдэнтэй манжийн эсрэг эвсэл байгуулж байсан байдаг. Ингээд Монголын Лигдэн хаан болон шинээр хvчирхэгжин гарч ирсэн манжийн хааны хооронд хэн нь тус бvс нутагт ноёрхлоо тогтоохын төлөө тэмцэл өрнөсөн байна. Тvvхэн сурвалжийн мэдээнээс vзэхэд тус тэмцэлд Лигдэн хаан ялагджээ. Тэрээр дахин хvчээ сэлбэх зорилгоор Хөх нуур луу явах замдаа 1634 онд өвчнөөр тэнгэрт хальсан байна. Ингээд манжийн хааны сvр хvч, нэр нөлөө ихээхэн нэмэгдсэн тул 1636 онд Өмнөд Монголын 49 ноёдын чуулганаар тvvний эзэн эрхийг нь хvлээн зөвшөөрчээ. Тухайн vед Баруун Монголын Торгууд болон Дөрвөдийн зарим хэсэг баруун тийш нvvдэллэн Ижил мөрөнд очиж суурьшсан нь өнөөгийн Халимагийн өвөг дээдэс юм. Мөн Гvvш хан хэмээн алдаршсан Хошуудын Төрбайх ноён 1636 онд Хөх нуурыг эзэлсэн төдийгvй 1642 онд Төвдийн хаан өргөмжлөгдсөн байдаг. Тvvний удам 1717 онд Зvvнгарын хаант улс Хөх нуур Төвдийг эзлэх хvртэл тус бvс нутгийг захирч байлаа. Ийнхvv Гvvш ханы vед Хошуудууд Хөх нуурт шилжин суурьсан бөгөөд хожим Хөх нуурын монголчууд хэмээн нэрлэгдэх болсон байдаг. Тэд 1723 онд Манжийн эзэнт улсад дагаар орсонд 29 хошуунд зохион байгуулжээ. Харин Цоросын Эрдэнэбаатар хунтайж баруун Монголын vлдсэн хэсгийг нэгтгэн Зvvнгарын хаант улсыг байгуулсан байна.Халхыг Сэцэн хан Шолой, Тvшээт хан Гомбодорж, Засагт хан Субадай нар захирч байсан бөгөөд энэ vеийг тvvхэнд Халхын хаант улс, Халхын 3 Хаант улс хэмээн тэмдэглэсэн байдаг. Өмнөд Монголын аймгууд манжийн хаанд дагаар орж, манжийн тvрэмгийлэл бодитой нvvрлэх болсонд Халхын Сэцэн хан Шолой, Тvшээт хан Гомбодорж, Засагт хан Субадай, Зvvнгарын Эрдэнэбаатар хунтайж, Хошуудын Гvvш хан нар Монголд шарын шашныг улам дэлгэрvvлэх замаар монголчуудын оюун санааны нэгдлийг буй болгох, өөр хоорондын харилцааг харилцан зохицуулах зэргээр эв нэгдлийг бататгах нэгэн ижил бодлого баримтлах болжээ. Тvvний тод нотолгоо нь 1640 оны Тарвагатайн Халх Ойрадын чуулган бөгөөд тус чуулганаас Дөчин дөрвөн хоёрын их цааз хэмээх эрх зvйн баримт бичгийн баталсан явдал юм. Мөн 1639 онд Тvшээт хан Гомбодоржийн таван настай хvv Занабазарыг Халх Монголын шашны тэргvvнээр өргөмжилсөн байдаг. Гэтэл дээрх нөлөө бvхий ноёд бараг нэгэн зэрэг шахам таалал төгсөж, (1652 онд Сэцэн хан Шолой, 1655 онд Тvшээт хан Гомбодорж, Гvvш хан Төрбайх нар, 1660 онд Эрдэнэбаатар хунтайж) тэдний залгамжлагчид эцэг өвгөдийн бодлогыг vргэлжлvvлж чадаагvй явдал Монголын цаашдын тусгаар тогтнол алдагдах эх суурийг тавьсан байна. Тухайлбал Тvшээт хан Чахундорж болон Зvvнгарын Галдан бошигт хаан хоёр учир зvйгээ ололцоогvйн улмаас Галдан бошигт Халхад цэрэглэн орсон байдаг. Тvvний vр дагавар нь Халхын ноёд албат ардаа аван өмнөд Монголын нутагт зугатан очиж, манжийн хаанаас тусламж хvсчээ. Манжийн хаан дагаар орсон тохиолдолд туслах боломжтой гэсэн хариу өгсөн бөгөөд Халхын ноёдын 1689 оны Ар элстэйн чуулганаар манжид дагаар орох шийдвэр гаргажээ. Яг энэ vед мөн буриадууд Оросын эзэн эрхийг хvлээн зөвшөөрч татвар төлөх болжээ. Энэ тухай “Буриадууд 1689 оны 1 дvгээр сарын 15-нд Оросын цагаан хаанд захирагдахаа илэрхийлж гэрээ байгуулсан” хэмээн А. Рупен тэмдэглэсэн байдаг. (А. Рупен, ХХ зууны монголчууд, Улаанбаатар 2000, тал 126) Тэд өмнө нь Халхын ноёдод татвар төлдөгөөр шалтаглан Орост татвар төлөхөөс зайлсхийж ирсэн боловч өмгөөлөл авах Халх нь Ойрадуудад ялагдсан vе таарсан нь Оросын эзэн эрхийг хvлээн зөвшөөрөхөд хvргэсэн бизээ. Ингээд 1691 онд Долоннуурт Халхыг Чин улсын бvрэлдэхvvнд авах их ёслол болжээ. Ийнхvv Халх Монгол 1691 онд тусгаар тогтнолоо алдсан билээ. Манж Монголын цэрэг 1696 онд Галданд шийдвэрлэх цохилт өгсөн байдаг. Тэрээр Хаант Оросоос тусламж хvссэн боловч 1689 онд Нэрчvvд Манж-Оросын хооронд найрамдлын гэрээ байгуулагдсан байсан тул бvтэлгvй болсон юм. Мөн тухайн vед тvvний ах Сэнгийн хvv Цэвээнравдан Зvvнгарын хаан хэмээн өргөмжлөгдсөн тул нутаг буцах боломжгvй болсон бололтой. Ингээд ямар ч дэмжлэггvй болсон Галдан 1697 онд хор хvртэж таалал төгсжээ. Монголын тусгаар тогтнолын сvvлийн голомт Зvvнгарын хаант улс Цэвээнравдан, Галданцэрэн хаан нарын vед тусгаар тогтнолоо тууштай хамгаалж байсан ч Галданцэрэнгийн дараа дахин хаан ширээний тэмцэл өрнөсөн явдал тусгаар тогтнолоо алдахад хvргэжээ. Тодорхой өгvvлбэл манжийн хаан Зvvнгарт хаан ширээний төлөө тэмцэл өрнөсөн энэ vеийг ашиглан эзлэн авахаар шийдвэрлэж, манж, хятад төдийгvй Өмнөд Монгол, Цахар, Барга, Халхаас цэрэг татаж 1755 оны 7 сар гэхэд Зvvнгарын хаант улсыг эзлэн авсан байна. Vvний өмнө буюу 1723 онд Хөх нуур болон Төвдийг эзлэн аваад байлаа. Ийнхvv манжийн хаадын 1620-иод оноос 1755 он хvртэл 130-aад жилийн турш явуулсан цэрэг-улс төрийн бодлогын дvнд Монголын тусгаар тогтнол алдагдсан билээ. Манжийн хааны эзэн эрхийг хvлээн зөвшөөрч, дагаар орсон Монголын язгууртан ноёд манжийн хаанаас хэргэм зэрэг хvртэж, жил бvр тухайн хэргэм зэргийнхээ дэвээр цалин пvнлvv авах болсон байна. Тvvгээр ч зогсохгvй зарим нэр нөлөө бvхий ноёд эсхvл манжийн төрд гавьяа байгуулсан ноёд манжийн хааны гvнжтэй ураг барилдаж, худ ургийн холбоотон болж байв. Мөн тэд өөр өөрсдийн эзэмшил хошуу нутгаа захирах эрхээ хадгалан vлдсэн юм. Харин тэд жил бvр манжийн хаанд бэлэг өргөж, хааны амар мэндийг эрэх vvрэгтэй байв. Энэ бол хаанд vнэнч байгаагаа харуулж буй хэрэг юм. Мөн албат ардаасаа татвар хураан авч улсын санд тушаах, шаардлагатай vед цэрэг эрс гарган нийлvvлэх, эзэнт гvрний хойд хилийг манах vvрэг хvлээжээ. Өөрөөр хэлбэл Монголын ноёд манжийн хааны вассал буюу тvшмэг болсон юм. Харин гадаад харилцааны хувьд бие даасан эрхгvй байв. Ийнхvv манжийн хаан язгууртан ноёдоор нь дамжуулан Монголыг захирах болсон бөгөөд харин vvнийгээ баталгаатай болгох зорилгоор хошуу захирах эрх мэдэл бvхий ноёдын тоог улам олшруулах бодлого явуулсан байдаг. Тvvний vр дvнд 1691 онд Халхад хошуу захирсан 8 засаг ноён байсан бол ХХ зууны эхэн гэхэд 86 болсон байлаа. Мөн дайнч монголчуудыг номхон хvлцэнгvй байлгах vvднээс шарын шашныг хөхvvлэн дэмжих, цай тамхи, гурил будаа, даавуу даалимба зэрэг материаллаг хэрэгцээг нь байнга хангах сvлжээг бий болгожээ. Ийнхvv Монголыг манжийн эзэнт улсын вассал маягаар хоёр зууныг элээх хооронд дэлхийн улс төрийн байдал эрс өөрчлөгдсөн байлаа. Газарзvйн их нээлт, европын орнуудын хөрнгөтнийн хувьсгалын vр дvнд шинэ их гvрнvvд төрөн гарч, колоничлолын эрин vеийг нэгэнт эхлvvлээд байв. Тэд ХХ зууны эхэн гэхэд манжийн эзэнт улсад эрх тэгш бус гэрээг хvчээр тулган байгуулах болсноор хэрэг дээрээ тус улсыг өөр өөрсдийн нөлөөний хvрээнд хуваан авах болсон юм. Энэ нь Хятад оронд гадаадынхыг эсэргvvцсэн бослого хөдөлгөөн vvсэхэд хvргэсэн төдийгvй хятадын vндэсний сэхээтэн, хөрөнгөтнvvд харийн манж угсаатныг хөөн гаргах, хаант ёсыг халж БН улс байгуулахыг уриалан дуудах болжээ. Мөн Монгол, Хятадыг эзлэн тvрэмгийлсэн урьдын хvчирхэг манж угсаатан нэгэнт vгvй болж, төрийн бодлого бvрэн хятадчилагдсан байлаа. Vvний жишээ нь “Шинэ засгийн бодлого” хэмээх шинэчлэлтийн бодлого юм. Монголын хувьд энэхvv бодлого нь тvvний вассалын статусыг эвдэж, Хятадын нэгэн муж болгох зорилготой байлаа. Тухайлбал тvvнийгээ хэрэгжvvлэхээр хятадууд монгол нутагт суурьших, монгол хятад хvмvvс ураг барилдах, монгол хvн хятад нэр хэрэглэх зэргийг хориглосон манжийн хуулийг хvчингvй болгож, хятад иргэдийг олноор нь монгол нутагт нvvлгэн шилжvvлж тариалан эрхлvvлэх, ашигт малтмал бvхий газрыг нээн олж уурхай нээх зэрэг арга хэмжээ авч эхэлжээ. Ийнхvv монгол vндэстний язгуур эрх ашиг хөндөгдсөн явдал Монголд эрх чөлөөний хөдөлгөөн газар сайгvй өрнөхөд хvргэжээ. Харин тvvнийг зарим ноёд лам нар удирдан зохион байгуулж, тусгаар тогтносон төр улсаа сэргээн байгуулах vйлсийг сэдсэн билээ. Энэ нь манжийн хаанчлалын сvvлийн жилvvдэд тэдний цалин пvнлvvг тавих явдал тасалдах болсон, хэргэм зэргийг хахууль авч байж сая залгамжлуулах болсон, шарын шашныг дэмжих бодлого өөрчлөгдсөн зэргээс vvдэлтэй байв. Мөн монголын ард олон төдийгvй язгууртан ноёд хятадын пvvсэнд төлж дийлэхгvй өрөнд унасан явдал нөлөөлсөн бизээ. 1911 оны зун Халхын ноёдын нууц чуулган Их Хvрээнд болж, манжийн шинэ засгийн бодлогын талаар хэлэлцсэн байна. Энэ vеэр Халхын зарим ноёд тусгаар улсаа сэргээн байгуулах, уг vйл хэрэгт Хаант Оросоос дэмжлэг гуйхаар хэлэлцэн тогтжээ. Ингээд Монголын төлөөлөгчдөөр Чин ван Ханддорж, Да лам Цэрэнчимэд, өвөрмонголын Хайсан нар явсан бөгөөд тэд Халхын хаадын тамгатай тусламжийн бичгийн зэрэгцээ худалдаа болон төмөр зам тавих, шуудан харилцаа өргөтгөх хэлэлцээр байгуулах санал тавьжээ. (Монгол улсын тvvх, V боть, Улаанбаатар 2003, тал 54) Оросын Засгийн газар Монголын асуудлаар хуралдаан хийж, Монголын асуудалд идэвхитэй оролцохгvйгээр манж монголын хооронд зуучлан, монголчуудын язгуур эрх ашгаа хамгаалах явдлыг дипломат замаар дэмжих шийдвэр гаргасан байна. Харин 1911 оны 10 сард Хятадын өмнөд мужид хөрөнгөтний хувьсгал гарч, манжийн хааны байр суурь ихээхэн суларсан явдал монголчуудад таатай боломж олгосон юм. Тиймээс ч Халхын ноёд “Халхын Хvрээний газрын хэргийг тvр эрхлэн шийтгэх газар” хэмээх тvр засгийн газрын шинжтэй байгууллага байгуулжээ. Тvvний vндсэн vvрэг нь Монголын тусгаар тогтнолын бэлтгэлийг хангах явдал байв. Тухайлбал тус газраас гадаад, дотоод монгол, хөх нуур, барга, алашаа зэрэг бvх монголын засаг ноёдод Жавзандамба Хутагтыг хаан өргөмжлөн тусгаар улс байгуулах тухай мэдэгдэж, тус тусын харьяат хошуу нутгийг цэрэг томилон хамгаалах, манж, хятад тvшмэдийг хөөн гаргах тушаал хvргvvлжээ. Ингээд 1911 оны 12 дугаар сарын 29-нд Жавзандамба Хутагтыг шашин, төрийг хослон барьсан наран гэрэлт, тvмэн наст Богд хаан хэмээн Монгол улсын хаан ширээнд өргөмжлөх их ёслолыг Их Хvрээнд хийсэн байна. Энэ бол тусгаар тогтносон Монгол улс байгуулагдсаныг албан ёсоор тунхаглан зарласан хэрэг байлаа. Тусгаар тогтнолын энэ өдрийг 1941 он хvртэл жил бvр дурсан тэмдэглэдэг байв. (Л. Жамсран, Олноо өргөгдсөн Монгол улс, Тусгаар тогтнол сонин, 1990.12.29 №102) Богд хаан анхны зарлигаараа өрнөдийн жишгээр таван яам бvхий Засгийн газар байгуулжээ. Монголын төр сэргэн байгуулагдмагц нийт монголчууд даяар тусгаар улсдаа нэгдэн нийлэх хөдөлгөөн өрнөсөн билээ. Их Хvрээ дэхь манжийн амбан сайдыг 1911 оны 12 сарын 4-нд, Улиастай дахь манжийн жанжинг 1912 оны 1 сарын 12-нд хөөн гаргаснаар Халх Монгол яг 220 жил тогтсон манжийн ноёрхлыг тvлхэн унагаасан юм. Хөлөнбуйрын Баргууд 1912 оны 1 сарын 2-нд манж тvшмэдийг хөөн гаргаж, Монгол улсад нэгдэн орж буйгаа албан ёсоор илэрхийлжээ. Харин Ховдын хязгаар дахь манжийн амбан эсэргvvцсэн тул цэргийн хvчээр 1912 оны 8 сарын 7-нд эзлэн авсан байдаг. Мөн Дарьганга 1912 оны 3 сард Богдын засгийн газрыг хvлээн зөвшөөрч, Монгол улсад албан ёсоор нэгдэн орсон юм. Өмнөд Монголын хувьд 49 хошууны 35 нь Богдын засгийн газрыг хvлээн зөвшөөрч, Монгол улсад нэгдэн нийлэх хvсэлтэй байгаагаа мэдэгдсэн байна. Харин Хөх нуур, Алашаа зэрэг хэт алслагдсан газрын монголчууд тусгаар улсдаа нэгдэн орох боломжгvй шахам болсон байлаа. Жишээ нь, энэ тухай Алашаагийн засаг ноён Нийслэл Хvрээнд “Манай Алашаа нутаг уулсын дунд хуваагдсан, эргэн тойрон 13 сяньтай (сянь-хятадын засаг захиргааны нэгж) зах нийлж иргэн нутгийн дотор бvхий адгийн хязгаар учир бослого гарган тэмцэх хэцvv, хvчин мөхөсдөн хий дэмий алмайран гайхсаар өдрийг өнгөрvvлэн байна” (Ш. Сандаг, Монголын улс төрийн гадаад харилцаа, Улаанбаатар 1971, тал 306) хэмээн мэдэгдэж байжээ. Гэвч Монгол улсын тусгаар тогтнол бусад улсууд, ялангуяа хөрш хоёр улсаараа хvлээн зөвшөөрөгдсөн тохиолдолд л бvрэн хангагдах ёстой болсон юм. Тухайн vеийн олон улсын харилцаанд алив улсын тусгаар тогтнолыг хvрээлэн буй улсууд хvлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд л оршин тогтнож болдог практик нэгэнт тогтоод байлаа. Энэ зарчим 1648 оны “Вэстфалийн гэрээ” хэмээн алдаршсан хэлэлцээрээс эхтэй билээ. Европын тvvхэнд гучин жилийн дайн гэж тэмдэглэгдсэн дайныг эцэслэсэн дээрх хэлэлцээрээр Германы олон ванлигуудын тусгаар тогтнолыг хvлээн зөвшөөрсөн байдаг. Тэгвэл Монгол улс тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхагласан явдал тус бvс нутгийг сонирхогч их гvрнvvдийн дунд “Монголын асуудал” хэмээх нилээд маргаантай асуудлыг буй болгосон юм. Өөрөөр хэлбэл алс дорнод дахь их гvрнvvдийн сонирхол хийгээд Монголын талаарх хөрш хоёр орны байр суурь Монголын тусгаар тогтнолыг хvлээн зөвшөөрсөнгvй. Хаант Орос Япон хоёр 1907, 1910 оны нууц гэрээгээр Монгол Манжуур дахь эрх ашгийн хvрээгээ нэгэнт тодорхойлчихоод байв. Тухайлбал Орос-Японы 1907 оны 7 сарын 30-ны гэрээнд “Японы эзэн хааны засгийн газар Орос улсын Гадаад Монгол дахь тусгай сонирхлыг хvлээн зөвшөөрч, тэрхvv сонирхолд хохирол учруулж болохуйц аливаа оролдлогоос татгалзахыг vvрэг болгоно” (Баабар, ХХ зууны Монгол, Улаанбаатар 1996, тал 157) гэжээ. Энэхvv гэрээнд анх удаа Гадаад Монгол хэмээх нэрийг хэрэглэсэн бөгөөд vvнээс хойш олон улсын эрх зvйн баримтад хэрэглэгдэх болсон юм. Манжийн хаад анх цагаан хэрмээс хойшхи нvvдэлчдийг гадаад муж хэмээн нэрлэж байсан боловч хожмоо өмнөд Монголын 49 хошууг дотоод засаг, Халх, Ховдын хязгаар, Хөх нуурын зэрэг бусад 150 хошууг гадаад засаг хэмээн нэрлэх болсон байдаг. Харин дээрх гэрээнд Монголын аль хэсгийг хамруулан vзсэн нь тодорхой бус vлдсэн юм. Монгол нь Оросын хувьд худалдаа, эдийн засгийн ашиг сонирхлын бvс нутаг байсны зэрэгцээ тvvний алс дорнод дахь хилийн аюулгvй байдлын хувьд стратегийн чухал ач холбогдолтой байв. Тиймээс Орос улс Монголыг өөрийн нөлөөний бvс гэдгийг Япон төдийгvй Англи, Францаар хvлээн зөвшөөрvvлээд байсан юм. Гэхдээ тэд Монголын тусгаар тогтнолыг бvрэн дэмжих бодол байсангvй. Энэ нь дараах хоёр шалтгаанаас vvдэлтэй байв. 1. Монголын тухайн vеийн хvчин чадлыг дvгнэн vзээд Монголын тусгаар тогтнолыг бvрэн дэмжих нь өөртөө хэтэрхий өндөр хариуцлага хvлээх болно хэмээн болгоомжилжээ. Тухайлбал ГЯЯ-ны сайд Д. Сазанов төрийн Думын хуралдаан дээр “Халх бол бие даасан улс болох тvvхийн хувьд бэлтгэгдээгvй юм. Учир нь цэрэг, санхvv, төрийн зvтгэлтэн байхгvй” гэж хэлж байжээ. 2. Монголын асуудлаас болж бусад гvрнvvдтэй харилцаагаа хурцатгах ялангуяа Хятадтай сайн хөршийн харилцаагаа бусниулах сонирхолгvй байв. Vнэхээр ч зэрэг шахам манжийн ноёрхлоос гарсан Хятадын БН улс Монголыг өөрийн нэгэн муж гэсэн байр суурийг тууштай баримталж, тvvний тусгаар тогтнолыг сонсохыг ч хvсэхгvй байсан юм. Жишээ нь, БНХУ-ын 1912 оны 3 сарын 10-ны vндсэн хуульд “БНХУ-ын газар нутаг 22 муж, Гадаад, Дотоод Монгол, Төвд, Хөх нуураас бvрдэнэ” (Udo B. Barkmann, Geschichte der Mongolei, Bonn 1999, S. 123) гэж заасан байдаг. Гэвч Монголын бодит байдал болон хууль ёсны Засгийн газрыг огт хэрэгсэхгvй байж чадаагvй юм. 1912 оны 10 сард Хаант Орос болон Монголын хооронд найрамдлын гэрээ болон худалдааны протокол байгуулсан. Энэхvv гэрээгээр Орост худалдааны давуу эрх олгосны зэрэгцээ Оросын зvгээс Гадаад Монголд автономит засаг байгуулах, Хятадын цэрэг нутагтаа оруулахгvй байхад нь туслах vvрэг хvлээжээ. Орос болон Хятад Монголын асуудлаар нилээд удаан маргасны эцэст 1913 оны 10 сарын 23-нд Монголын тухай тунхаг гаргасан. Тvvнд Орос улс, Монгол дахь Хятадын эзэн эрхийг хvлээн зөвшөөрсөн бол Хятад улс Гадаад Монголын автономитыг хvлээн зөвшөөрчээ. Мөн энэ vеэр Урианхайг Орос, Алтайн хязгаарыг Хятад авахаар хэлэлцэн тохирсон байна. Ингээд 1914-15 оны Монгол, Хятад, Орос гурван улсын Хиагтын хэлэлцээрээр Монгол улсын тусгаар тогтнолын статусыг эвдэж, зөвхөн Гадаад Монгол нь Хятадын эзэн эрхийн дор орших, автономит улс гэсэн статусыг тулган хvлээлгэсэн төдийгvй газар нутгийн хувьд Халх дөрвөн аймаг, Ховдын хязгаараас бvрдэнэ гэж заажээ. Гэвч Гадаад Монгол нь өөрийн эзэн хаантай, vндэсний засгийн газартай, тодорхойлон тогтоосон хил хязгаартай, vндэсний цэрэг армитай байх, бусад улстай худалдаа, vйлдвэрийн салбарт гэрээ, хэлэлцээр байгуулахыг хоёр хөрш нь хvлээн зөвшөөрсөн юм. Энэ л статус 1946 он хvртэл vйлчилж байсан билээ. Мөн энэхvv Хиагтын гэрээнд Барга болон Өмнөд Монголыг автономит Гадаад Монгол улсын гадна vлдээснээр тэднийг Хятадын харьяанд орох эрх зvйн vндсийг тавьсан юм. Хятадын генерал Сю Шv-жан Монголын автономит засгийг 1919 оны 11 сарын 22-нд устгасныг зарласан Хятадын ерөнхийлөгчийн зарлигийг уншиж сонсгосноор автономит Монголын тусгаар тогтнол алдагдсан билээ. Энэ бол Орост хувьсгал гарч, хvчний харьцаа алдагдсан vеийг ашиглан Хятадууд санасандаа хvрсэн хэрэг байв. Харин 1921 оны 2 сард Барон Унгерн Штернберг Нийслэл Хvрээг Хятадын цэргээс чөлөөлж Богдыг дахин хаан ширээнд залж, Засгийн газрыг байгуулсан нь автономит Монгол улсыг сэргээн байгуулсан хэрэг байлаа. Тиймээс ч тvvнд Богд хааны зарлигаар улсыг мандуулагч их баатар жанжин цолоор шагнасан байдаг. (О. Батсайхан, Монгол vндэстэн бvрэн эрхт улс болох замд, Улаанбаатар 2005, тал 131) 1919 онд Монголын тусгаар тогтнолыг устгасан vеэс Монголын нийгмийн янз бvрийн анги бvлгvvд тусгаар тогтнолоо сэргээн байгуулах арга замыг хайх болсон байна. Тvvний дvнд ардын, тvшмэдийн, ноёдын гэх бvлгэмvvд vvсчээ. Тэд автономит засгийг сэргээх нэгэн ижил зорилготой байв. Энд нэгэн зvйлийг тодотгоход тухай vеийн Монголын төрийн зvтгэлтнvvд автономит хэмээх харь vгийг өөртөө эзэрхэх буюу тусгаар тогтнол хэмээн ойлгож, тайлбарлаж байжээ. Энэ бол тусгаар тогтнолын асуудлаар монголчууд буулт хийхгvй байсан тул Оросуудын хэрэглэсэн заль юм. 1920 оны 6 сарын 25-нд ардын болон тvшмэдийн бvлгэм нэгдэж МАН байгуулжээ. Улмаар тэд ЗОУ-аас тусламж гуйхаар төлөөлөгчдөө илгээсэн нь анхны долоо гэгдэх болсон байдаг. ЗОУ тусламж гуйхаар очсон монголчуудад туслахаа амласан төдийгvй тvvнийгээ хэрэгжvvлснийг бид мэдэх билээ. Энэ нь дараах хоёр шалтгаантай байв: 1. Цагаантны хэсэг бvлэг ангиуд Монголд Барон Унгернийг тойрон нэгдэхээр тэмvvлэх болсон нь улаан армийг Монголд оруулж цагаантны хvчийг устгах шаардлагатай тулгарсан. 2. Монголын нөхцөл байдал нь Оросын хувьсгалчдыг дэлхийн хувьсгалын онолынхоо vvднээс Монголд хувьсгал хийх цаг vе болсон хэмээн vзэхэд хvргэжээ. Оросын энэхvv бодлого монголчуудын эх орноо харийн тvрэмгийлэгчдээс чөлөөлөх, тусгаар тогтнолоо сэргээн байгуулах зорилготой мэдээж нийцэж байлаа. Тэдний хувьд эх орны тусгаар тогтнол нийгмийн байгууллын хэлбэрээс илvv чухал байлаа. Ингээд Монгол болон Оросын цэрэг Нийслэл Хvрээнд ирж, улмаар эвслийн засгийн газар байгуулж, Богд хааныг хаан ширээнд өргөмжилсөн юм. Vvнийг ардын хувьсгал, vндэсний ардчилсан хувьсгал хэмээн нэрлэдэг. Харин 1924 оны 5 сард Богд хаан таалал төгссөн тул ардын засгийн газраас БН улс байгуулах шийдвэр гаргаж, улмаар 1924 оны 11 сарын 26-нд улсын анхдугаар их хурлаас анхны vндсэн хуулийг батлан гаргаж, БНМАУ-ыг тунхагласан билээ. Ийнхvv 1919 онд автономит засгийг устгаснаас хойш 1921 оны 2 сарын 21-нд автономит Монгол улс, 1921 оны 7 сарын 11-нд ардын эрхт, хэмжээт цаазат хаант Монгол улс, 1924 оны 11 сарын 26-нд БНМАУ-ыг 1915 оны Хиагтын гэрээнд заасан Гадаад Монголын нутаг дэвсгэрийн хvрээнд тус тус тунхаглан зарласан юм. Гэвч Монголын тусгаар тогтнолыг олон улсын эрх зvйн vvднээс нэг ч улс хvлээн зөвшөөрөөгvй байв. Орос улсын хувьд 1912 оны 10 сарын Орос-Монголын найрамдлын гэрээнд Монголын автономит засгийг хvлээн зөвшөөрсөн бол 1921 оны 11 сарын 5-ны ЗОУ-Монголын найрамдлын гэрээнд ардын засгийн газрыг Монголын хууль ёсны засгийн газар л хэмээн хvлээн зөвшөөрсөн юм. Энэ бол тусгаар тогтнолыг нь бvрэн зөвшөөрөхөөс өөр асуудал билээ. Тvvгээр ч зогсохгvй 1913 оны Орос Хятадын тунхаг, 1924 оны ЗОУ БНХУ-ын хоорондын харилцааг зохицуулах гэрээгээр Монгол нь Хятадын нэг хэсэг гэдгийг хvлээн зөвшөөрсөн байдаг. Гэвч Орос улс хууль эрх зvйн хувьд Монголыг Хятадын нэг хэсэг гэдгийг хvлээн зөвшөөрөх боловч, тэндээс Хятадын нөлөөг аажмаар шахаж, өөрийн нөлөөний бvс болгох бодлогыг мөн тууштай явуулсан юм. Жишээлбэл, Гадаад хэргийн ардын комисар Г. Чичерин Монгол дахь ЗХУ-ын бvрэн эрхт төлөөлөгч Никифоровт “БНМАУ нь Хятадын суверенитетийн дор автономи байх хэлбэрийг бид тунхаглах боловч хэрэг дээрээ улс төр, эдийн засгийн байгууллын хувьд Монголыг Зөвлөлт маягийн хэлбэрт ойртуулахын тулд бид ажиллана.” (Баабар, ХХ зууны Монгол, Улаанбаатар 1996, тал. 328) гэсэн заавар өгч байжээ. Харин дэлхийн II дайнд ЗХУ болон тvvний холбоотон ялсан явдал Гадаад Монголыг Хятадаас бvрмөсөн салгаж, тусгаар тогтнолыг нь хvлээн зөвшөөрөх боломж олгосон билээ. Ингээд 1945 оны 6 сарын 30-наас 8 сарын 14-ны хугацаанд vргэлжилсэн ЗХУ БНХУ-ын хэлэлцээрийн vед Монголын тусгаар тогтнолыг зөвшөөрөх шаардлагыг Хятадын талд тавьжээ. Vvний өмнөхөн Ялтад болсон холбоотон гурван (ЗХУ, АНУ, Их Британи) гvрний засгийн газрын тэргvvнvvдийн уулзалтаар Гадаад Монголын статус кво-г хэвээр хадгалахаар шийдвэрлээд байсан юм. Хятадын тал Гадаад Монголын тусгаар тогтнолыг зөвшөөрөхөөс эрс татгалзаж байсан боловч тухайн vеийн Хятадын дотоод байдал болон олон улсын нөхцөл байдлаас шалтгаалан зөвшөөрөхөд хvрсэн байна. Гэвч тэд Гадаад Монголын ард тvмэн тусгаар тогтнох хvсэлтэй байгаагаа илэрхийлэх ёстой гэсэн болзол тавьсан юм. Ингээд 1945 оны 10 сарын 20-нд БНМАУ-ын сонгуулийн эрх бvхий 487,4 хvн 100 хувь тусгаар тогтнолынхоо төлөө санал өгсөн тул 1946 оны 1 сарын 6-нд БНМАУ-ыг албан ёсоор хvлээн зөвшөөрлөө. Мөн 1946 оны 2 сарын 27-нд БНМАУ-ЗХУ-ын хооронд найрамдал, хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулагдсанаар ЗХУ-аас БНМАУ-ыг албан ёсоор хvлээн зөвшөөрсөн юм. Монгол улс 1911 онд тусгаар тогтнолоо зарласнаар манжийн эзэнт улсын бvрэлдэхvvнээс албан ёсоор гарч, олон улсын хуулийн этгээдийн хувьд de fakto оршин тогтнох болжээ. Тухайлбал 1912 оны Монгол-Оросын найрамдлын гэрээ, 1915 оны Хиагтын гурван улсын гэрээ, 1921 оны Монгол-ЗОУ-ын найрамдлын гэрээ, 1936 оны БНМАУ-ЗХУ-ын харилцан туслалцах протокол зэрэг олон улсын гэрээ хэлэлцээрт хуулийн этгээдийн хувьд оролцож иржээ. Мөн Монголын хууль ёсны Засгийн газар 1911, 1921 онд дэлхийн улс орнуудад нот бичиг илгээж тусгаар тогтносон тухайгаа албан ёсоор мэдэгдэж байв. Тvvнчлэн Монголын Засгийн газар байгуулагдсан vеэсээ дэлхийн улс орнуудтай худалдаа эдийн засгийн харилцаа тогтоох, улмаар тусгаар тогтнолоо хvлээн зөвшөөрvvлэх гадаад бодлогыг тууштай явуулж иржээ. Тухайлбал 1914 онд Герман, АНУ, Англи, Францын засгийн газарт худалдааны харилцаа тогтоох саналыг албан ёсоор тавьж байсан бол 1920-иод онд Герман улстай худалдаа, эдийн засаг, боловсрол шинжлэх ухааны салбарт хамтран ажиллаж байлаа. 1911 оноос 1930 он хvртэл Монголд англи, америк, герман, япон, хятад, орос, турк зэрэг олон улсын худадаачид Монголын засгийн газрын зөвшөөрлөөр vйл ажиллагаа эрхэлж байв. Ийнхvv 1911 оноос de fakto оршин тогтнох болсон Монгол улс Ялтын хэлэлцээрээр Гадаад Монголын статус кво-г хvлээн зөвшөөрч, 1946 онд хоёр хөрш нь тvvний тусгаар тогтнолыг хvлээн зөвшөөрснөөр 1946 оноос de jure оршин тогтнох болжээ.

Tuesday, November 11, 2008

Англи хэл

Teaching English Sounds
View SlideShare presentation or Upload your own. (tags: nagaraju sounds)

Thursday, November 6, 2008

Чимээгүй тахал

Элэгний хорт хавдар хүнийг чимээгүй үхүүлдэг аюултай өвчин юм.Элэгний хорт хавдар эхний шатандаа онцгой шинж тэмдэг гэхээр зүйл байдаггүй.Иймээс гол төлөв нэлээд хүндэрсэн үедээ эмчид ханддаг. Манайханы арван хүн тутамийн гурван элэгний ямар нэг вирус тээж яваа байдал нь өнөөдөр чимээгүй нүүрлэсэн тахал болж байна.

Элэгний анхдагч хорт хавдрын шинж тэмдэг нь олон янз. Гол төлөв илэрдэг шинж тэмдэг нь сульдаж ядрах нь нэмэгдэх, хоолны дуршил алдагдах, адинами буюу хүнд өвчний улмаас хөдөлгөөний идэвх алдагдах, бие махбодь бүхэлдээ сульдах, цөөнгүй тохиолдолд дотор муухайрч, бөөлжүүлдэг. Тухайлбал биеийн байдал нь эрчимтэй муудах, элэгний орчим өвдөх нь нэмэгдэх, асцит үүсэх буюу хэвлийн хөндийд ус хуримтлагдах, шарлах, хүчтэй халуурах, хамраас ойр ойр цус гарах, цөөнгүй тохиолдолд арьсны хялгасан судаснууд хөхөвтөр улаан толбо үүсгэн жигд бус томрох нь ажиглагддаг байна. Элэгний анхдагч хорт хавдрын зарим тохиолдолд эмчилгээнд дарагдахгүй өндөр халуурдаг бөгөөд ийм тохиолдолд элэг гэмтсэний шинж тэмдэг нь арай хожуу илэрдэг. Шинж тэмдэг султай элэгний анхдагч хавдар нь хорт хавдрын үед илэрдэг байнгын бөгөөд илэрхий шинж тэмдэггүйгээр архаг гепатитын хэлбэрээр өрнөх нь олонтаа.
Элэгний хорт хавдрын үсэрхийлэл нь дийлэнх тохиолдолд элгэн дотроо илэрдэг. Бусад эрхтэнүүдээс уушиг, хэвлийн хөндий, бөөр, нойр булчирхай, ясанд үсэрхийлдэг.

Архи, согтууруулах ундааг хэтрүүлж хэрэглэхгүй байх. Ямар ч өвчин эмгэггүй эрүүл байсан ч жилдээ, нэг удаа нарийн мэргэжлийн эмч нарт үзүүлж, шаардлагатай шинжилгээ хийлгэж байх нь элэгний хорт хавдраас сэргийлэх, эмчилж болох эхний шатанд нь илрүүлэх боломж юм. Манайхан аливаад хайнга ханддаг байдлаасаа болж өвчнөө хүндрүүлж орхидог. Элэгний хорт хавдар нь дотроо олон янз байдаг аж. Элэгний хучуур эдээс гепатоцеллюляр /элэг эсийн/, холангиоцеллюляр /цөсний замын/, гепатохолангиоцеллюляр /холимог/ хорт хавдар үүсдэг. Хучуур бус эдээс гемангиоэндотелиом. Элэгний хорт хавдрыг анхдагч ба хоёрдогч буюу өөр эрхтэнээс ургаж, үсэрхийлсэн гэж ялгаж ангилдаг. Элэгний анхдагч хорт хавдар нь тодорхой зааггүй, цайвардуу өнгийн олон тооны, эсвэл ганцаарчилсан нягт үүсмэл хэлбэртэй байдаг. Хавдар нь богино хугацаанд судсанд нэвчиж үсэрхийлэл үүсгэн элгээр тархдаг. Элэгний циррозтой үед үүссэн хорт хавдрын үед хавдар нь зангилаа үүсгэлгүйгээр нэвчсэн хэлбэртэй байх нь цөөнгүй. Үсэрхийлсэн буюу элэгний хоёрдогч өмөн нь өөр эрхтэнд анхлан үүссэн үед үсэрхийлэх байдлаар үүсдэг аж.

Одоогоор элэгний анхдагч хорт хавдрыг хослуулсан аргаар эмчилдэг байна. Эдгээрээс мэс заслын аргыг ба хими эмчилгээтэй хослуулах нь хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг. Гэвч хагалгаа хийх боломж нь таван өвчтөний нэгд нь л байдаг. Мөн тусгай эмнэлгүүдэд элэг шилжүүлэн суулгах мэс засал хийдэг. Одоогийн байдлаар элэг шилжүүлэн суулгахыг хамгийн ирээдүйтэй эмчилгээ гэж үзэж байна.