"Finance Asia" сэтгүүлийн шинэ дугаарт Дэниэл Инманы ийм гарчигтай нийтлэл хэвлэгдсэнийг орчуулан хүргэж байна.Монголд сүүлийн үед гарсан ахиц энэхүү бөглүү орон гайхамшигт нөөц бололцоогоо ашиглан хөгжих үүд хаалгаа нээсэн гэдгийг харуулж байна.
Уул уурхайн томоохон ганц гэрээг үсэглээд араас нь нэлээд олныг байгуулахаар завдаж буй Монгол улс сансрын хурдаар урагшлах үе шатныхаа босгон дээр байх шиг. Хүн ам цөөтэй хэрнээ байгалийн баялгаар арвин энэ орныг олон хүн Бруней юм уу, Арабын нэгдсэн эмирт улстай зүйрлэх болов.
"Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийхээ өсөлтөөр өнгөрсөн арван жилд Катар улс Хятадаас илүү хурдацтай байсан шиг дараагийн арван жилд Монгол улс энэ үзүүлэлтээрээ дэлхийд тэргүүлэх боломжтой" гэж Монголын гурван том банкны нэг "Голомт" банкны гүйцэтгэх захирал Жон Финиган ярьж байна.
Сүүлийн зургаан жилд тус улсын ДНБ-ий өсөлт жилд дунджаар 8.6 хувьтай байгаа юм. Финиганы үзэж буйгаар 2020 он гэхэд тус улсын ДНБ 67 тэрбум ам. долларт хүрч 2008 оныхоос хамгийн даруу тооцоогоор даруй 14 дахин өсөх төлөвтэй аж.
Энэ тооцоо дэндүү үнэмшилгүй санагдавч, Финиган ийм огцом өсөлтийн гэрч явсан хүн. Тэрээр 70-аад оны эхэнд дөнгөж хар алтнаасаа ашиг олж эхэлсэн Арабын нэгдсэн эмирт улсад ажиллаж байжээ.
Нефтийг даган мөнгө олгойдож эхлэхэд Арабын нэгдсэн эмирт улсын эдийн засаг огцом өссөн байдаг: 1973 оны 2.8 тэрбум ам. доллараас ДНБ нь ойролцоогоор 100 дахин өсч 2008 он гэхэд 262 тэрбум ам. долларт хүрчээ. Финиган цааш нь ярихдаа, "Тэр үед миний алдсан цорын ганц зүйл бол би Катарын эдийн засгийн өсөлтийг тийм огцом байна гэж тооцоолж чадаагүй юм" гэв. Тийм огцом өсөлт одоо Монголд давтагдах нь.
Монгол орон эрдэс минералаар хэр зэрэг баян болохыг төсөөлбөл тус улсын хөгжлийн төлөв илүү тодорхой харагдана. Тус улсын уудам газар нутагт үй олон металлын дэлгэгдээгүй баялаг оршсоор буй. Тодруулбал, 111 химийн элементийн 69 нь энэ улсын нутгаас олдоод байгаа юм. Аж үйлдвэрийн салбарын үндсэн хэрэглээ гэгддэг зэс, төмрийн хүдэр болон нүүрс л гэхэд энэ улсад асар их хэмжээгээр байна.
Улс төрөөс дэндүү хамааралтай уран мэтийн ховор бодисоос эхсүүлээд химийн мэргэжилгүй хүн төдийлөн мэдэхгүй үй олон эрдэс минералаар баялаг Монгол оронд худалдааны гайхамшигтай боломж бий. Тэгээд ч тус улс элдэв эрдэс түүхий эдээр дэлхийд хамгийн ихээр цангаж буй Хятадтай 4700 км газар нутгаар хиллэдэг.
Ийм ч учраас их энгийн тэгшитгэл бодож болохоор: Монгол улс эрдсийн батлагдсан 1.2 триллион ам. долларын нөөцтэй ч 2008 оны ДНБ нь ердөө 4.8 тэрбум ам. доллар байв.
Монголчууд өөрсдийн эд баялгаа мөнгөжүүлж эхлэхэд эдийн засаг нь үсрэнгүй хөгжиж, ДНБ-ий өсөлтийн хурдаар дэлхийд цойлох бүрэн боломжтой. Энэ үйл явц түүнчлэн Зүүн өмнөд Ази дахь байгалийн баялагийн бизнест хандах дэлхий нийтийн хандлагыг ч өөрчлөх төлөвтэй.
"Монгол улс удахгүй үндсэн металлууд болон нүүрс зэрэг эрчим хүчний эх үүсвэрийг Хятадад нийлүүлэгч орны хувьд Австралийн гол өрсөлдөгч болно" гэж Монголд төмрийн хүдрийн хайгуул хийх лиценз эзэмшигч "Golden Pogada and North Asia Resources" корпорацын захирал Эдвин Чан дүгнэж байна.
Чаны хэлснээр Монгол нь уул уурхайн салбар хөгжсөн Австрали, Латин Америкаас нэг чухал давуу талтай нь Хятадтай шууд хиллэдэг явдал аж. Австралиас аливаа барааг далайн тээврээр зөөвөрлөхөд олон долоо хоног шаарддаг төдийгүй төв Хятад руу хүргэнэ гэвэл ачааг галт тэргэнд шилжүүлэн тээвэрлэхэд хүрдэг. Мэдээж энэ нь цаг хугацааны хувьд удаанаас гадна зардлын хувьд өндөр. Чаны хэлснээр түүний төмрийн хүдрийн уурхай ашиглалтанд орж тээвэрлэлтийн зохих асуудлыг шийдчихвэл тэрээр төмрийн хүдрийг Хятадын аж үйлдвэрийн төвүүдэд хэдхэн хоногийн дотор хүргэж чадах аж. Иймээс Монгол нь бүтээгдэхүүнээ Хятадаас алсад орших өрсөлдөгчдөөсөө илүү шуурхай, хямд зардлаар нийлүүлэх бүрэн боломжтой юм.
Чан гэхдээ Монголд өнөөг хүртэл оршсоор буй хоёр хүндрэлийн тухай дурдсан. Нэгд, газар доорхи баялгийг олборлож эхлэхэд Монгол улсад нэлээд цаг хугацаа шаардагдана. Хоёрт, Хятадтай хэдийгээр хөрш ч гэсэн, зам тээвэр, дэд бүтэц хангалттай хөгжөөгүй явдал.
Уул уурхайн өөр нэгэн компанийн захирал ярихдаа, "Би уг нь Монголын уул уурхайд хөрөнгө оруулахыг сонирхож байсан. Гэхдээ хөрөнгөө Зүүн өмнөд Азид байрлуулсан. Учир нь тэнд би эрдэс бодисыг олборлосон л бол хялбархан тээвэрлэх боломжтой. Монгол Хятадтай илүү ойрхон л доо. Гэхдээ би тэндээс эрдэсийг яаж зөөвөрлөх вэ, сарлагаар уу. Уул уурхайгаас хурдан ашиг олох тал дээр бол Монголыг сонгох цаг хараахан болоогүй байна" гэсэн юм.
Монголын хөгжлийн хэтийн төлөвийн талаархи урьдчилсан тооцоо бодит хэдий ч тус улс хөгжлийнхөө дөнгөж эхний шатанд буйг хэн ч үгүйсгэхгүй. Ямартаа ч ойшоолгүй өнгөрч болшгүй тус улсын нөөц боломж Азийн санхүүчдийн дуранд хэдийнэ тусчээ.
Medeelel.com B.Tushig
