Saturday, February 13, 2010

Монголын цагаан сар-үндсэний их баяр


Гомбосүрэнгийн Галбадрах


Монголчууд эрт дээр цагаас л наадам, цагаан сараа ихэд эрхэмлэн үзэж, олон сайхан зүйлтэй харьцуулан жишиж үздэг байснаас улбаалан, "юун наадам, юун цагаан сар" гэдэг өнөө цагийн хошин хэллэг үүссэн байх. Хэдийгээр битүүлэх, золгох өдрийн тухай жинхэнэ болон хуурамч "зурхайч" нар маргалдан будлиулдаг ч, цагаан сараа бусдаас илүү гэхэд дутуугүй тэмдэглэх, бас бусдад муу хэлүүлэхгүй гэсэн хүслээс үүдэлтэй бухимдал бас шаналгаа тохиолдож байдаг ч, нэг л өдөр цагаан сар болдгоороо болно.
Цагаан сарын хэдэн өдөр, хүмүүс олноороо айл хэсч, бууз банш идэж, ууцны мах хөндөж, ёс болгон сархад амсч, бэлэг цуглуулж, баяр хөөртэй явахдаа, өнгөрсөн өдрүүдийн "шаналант" өдрүүдээ умартана. Идэж уусан, хурааж цуглуулсан бүхэн нь ирж буй жилдээ ч хүрэлцэх юм шиг "сэтгэл өег' байдаг нь биднийг " жинхэнэ монгол" болгон харагдуулдагаараа онцлогтой.
Энэ өдрүүдэд, олон зуун жил уламжлал болгон хадгалагдаж, өдгөө болтол өвлөгдөж ирсэн "монгол ёс заншил", ахас ихсээ хүндэтгэх "хүндэтгэл", зөвхөн сайн сайхныг хүсэх "бэлэгдэл", ямар ч зарлиг тушаал, 'нэрэмжит өдөр", албадлагагүйгээр монгол орон даяар, харьд суугаа олон монголчуудад ч илэрч байдаг. Өнөө цагт биднээс алсран холдсоор байгаа "монгол" тамгатай олон үйл, ёс заншилыг ахмад настнууд нь дурсан сургамжилж, идэр настнууд нь өвлөн дуурайж, ирээдүй үе нь ажиглан мэдэрч байдгаараа, цагаан сар монголчуудын үндсэний их баяр болж байдаг аж.
Бэлэгдэлийн өдөр
Хэдийгээр шинийн нэгний өглөө "мөр гаргах" үйлдлээрээ. тэр жилдээ бүх зүйл сайн сайхан, чиг шулуун болдоггүй ч, өөртөө ийн итгүүлж, бодол санаандаа сайн сайхныг шивнэн далалж, ирж яваа цагийн өнгийг гэрэлтэй сайхнаар төсөөлнө. Нэгэн цагт уур бухимдалдаа автаж, хэн нэгэнтэй муудалцаж, хорон муу үгээр гомдоож, гомдож хорсож байсан бол, энэ өдөр бэлэгтэй сайн үг хэлэлцэж, дэмбэрэлтэй сайхан ёсолж, ирэх жилдээ ч ийм байхсан гэж хичээнэ. Нэгэн өдөр өлсөж ядарч, нөгөө өдөр дутагдаж гачигдан, үүнийхээ төлөө цухалдан гуньж байсан бол, энэ өдөр ширээ дүүрэн өрөөстэй идээ ундаа, элбэг дэлбэг дүүрэн ёслолоо харахдаа, ирж буй жил энэ бүхэн 'дуусахгүй дүүрэн, дундрахгүй элбэг" байгаасай гэж сэтгэлдээ шивнэн ерөөнө.
Энэ өдөр монголчуудын хувьд, ирж буй жилдээ эрүүл саруул, элбэг дэлбэг, санаа сэтгэл өөдрөг, санасан бүхэн бүтэж байхыг бэлэгдэж, сэтгэлийн ариуслыг авчирдаг.
Монгол ёс заншлаа ёсчилон дагах өдөр
-Хай, юу байнаа?
-Юмгүй дээ хө
-Бүр юу ч үгүй юу ?
-Юу ч үгүй ээ гэх өнөө цагийн, өдөр тутмын мэндчилгээний бэлэгдэлгүй хэлц үгс,
-Та амархан сайн байна уу?
-Мэндээ, амархан сайн уу?
-Даага далантай, бяруу булчинтай, онд сайхан оров уу?
-Сайн орлоо, таны бие лагшин тунгалаг уу?
-Элбэг дэлбэг сайхан жил гарч байнаа
-Айл их хэсч алт мөнгө их цуглуулаарай
-Та урт насалж удаан жаргаарай
-Ерөөлөөр болог гэсэн бэлэгтэй сайхан үгсээр солигддог өдөр.
Түүнчлэн тавгийн идээг яагаад сондгой тоогоор засдаг учиртай, ууцыг яаж тавьж, хаанаас хэрхэн хөнддөг учиртай, ахмад настай хүнтэй золгохдоо, тохойг хэрхэн дэмнэж, хадгийг хааш харуулан барих учиртай, аягалж өгсөн цайг хоёр гараараа дэмнэн барих учиртай, айлд ороод хаана сууж, хэний дараа дуугарах учиртай гээд хүндэтгэл, бэлэгдэлийн олон үйл, ёс заншлыг бусдаар заалган, биеэр үйлдэн сурч, "дадлагажина",
Энэ өдөр монголчуудын хувьд, эртнээс өвлөгдөн ирсэн монгол ёс заншлаа эрхэмлэн дээдэлж, дагаж мөрдөн, сурч ухаардаг.
Монгол үндэсний дээл, хувцсаа өмсөх өдөр
Ердийн өдрүүдэд америк жинс, хэлхгэр цамц, албан ёсны костюм, бас платье, олон брендийн хувцсаар 'гангардаг" монголчууд, энэ өдөр монгол үндэсний хувцсаараа гоёцгоодог. Хэдийгээр зарим нэгэн, бэл бэнчингээ илэрхийлэхийн тулд хаад ноёд, хатад гүнж, тайж тавнангийн загварын хувцсаар хувцаслан, үүндээ үүртэж бүдчин, алхаа гишгээ нь наадамд тав давсан бөхийнх шиг "таахалзах" боловч, монгол үндэсний хувцас цаанаа л эрхэмсэг гоё харагдана. Өнгөрсөн жилийн цагаан сараар өмсөж гоёод, далд хийсэн дээлний, эвхээсэнд суусан "өлөн хир" эзнээ хэр хүлээснээ илтгэн "гомдоллоно", Халамцуу байхдаа тайлсан эр хүний малгай бүс, энэ өдрүүдэд, монгол эрийн сүлд хийморьтойгоо хамтад хүндлэгдэн 'дээр заларна".
Энэ өдөр монголчуудын хувьд, үндэсний хувцсаараа гоёж, энэхэн ертөнцөд монгол гэдгээрээ ялгаран гайхуулдаг.
Ах дүү, хамаатан саднаа хүндэлдэг өдөр
Ажил амьдралын нугачаанд үүртэж, зав чөлөөгүй явсан хүмүүс энэ өдөр ах дүү, хамаатан садантайгаа уулзан учирч, хорвоогийн жамаар хэн нэгнийд ирсэн шинэ хүнийг "өхөөрдөн" танилцаж, хальж одсон хэн нэгнийг дурсан хүндэтгэнэ. Өндөр настай ахмаддаа хадаг барин золгож, зузаан түрийвчтэйгээсээ хамаарахгүйгээр зулай гишгэж төрсөн дарааллаараа л бие биендээ хүндэтгэл үзүүлнэ. Ахмад настны дурсамж сургаал, ах дүүсийн хөгжилтэй дурсамжууд, энэ өдөр өнгө мөнгө, арилжаа наймаа ашиг олзоос илүүтэй гэрийг дүүргэж, сэтгэлийг уяраадаг. Энэ өдөр чин сэтгэлээсээ бие биенээ "авгайлан" дуудаж, баяр гуниг, хүсэл мөрөөдөл, зовлон жаргалаа харцаараа ойлголцоно.
Энэ өдөр монголчуудын хувьд, элгэн садан, ах дүүсээрээ цуглаж, бүлээн хайр, халуун халамж, дотносож уярах сэтгэлээ мэдэрч хуваалцдаг.
Хүүхэд хөгшчүүдийг баярлуулдаг өдөр
Өндөр настандаа хадаг барьж золгодог байсан монголчууд өдгөө цагт мөнгө барьж золгодог болсон нь цаг цагийн эрх юм биз, Айлын өгсөн бэлгийг "голж", "шилэхгүйгээр"
алгаа тосон авч, чин сэтгэлээсээ баярладаг хүүхдүүд, энэ өдрийн баяр хөөр бас өхөөрдөл. Эрт цагаас энэ амьдралын эхлэл, төгсгөл болсон хүүхэд хөгшчүүдээ баярлуулах нь "буян" гэж үздэг байсан заншил хэвээрээ. "Гар цайлгах "нь ёс бас буян гэж үздэг монголчууд, хэн нэгэнд "бэлэг" өгөхийг хүсдэг нь сэтгэлийн өглөг.
Энэ өдөр монголчуудын хувьд , "цаг цагт нэг цадаж, цагаан сараар нэг баяждаг" өндөр настан ахмадууд, өхөөрдөм хөөрхөн хүүхдүүдийг заавал баярлуулдаг.
Үндэсний их баяр
Сайн муугаар хэлэгдэж, бухимдал баяр сүлэлдсэн цагаан сарын баяргүйгээр монголчуудыг төсөөлөх аргагүй. Хэдэн арван жил хориглож устгах гээд ч, өнөө энэ цагт өөрчлөн хувиргах гээд ч үл дийлэх энэ баяр, монголчууд биднийг энэ дэлхийн олон үндэстэн ястангуудаас ялган "жинхэнэ монгол" болгон харагдуулдаг.
Монгол хүн бүрийн сэтгэлд монголоороо байх "эрмэлзлэл", монголоороо гоёх "хүсэл", монголоороо гайхуулах "бахархал" нь энэ цагаан сарын баяр юм. Жил жилийн урсгалд, цаг цагийн аясад өөрчлөгдөн, сайжрах олон зүйл байгаа хэдий ч, энэ баяр маань хэн нэгний бэл бэнчин, зэрэг зиндаагаа гайхуулах шоу болж хувирахгүй, монголчуудын ёс заншил, хүндэтгэл, бэлэгдэлийн их баяр хэвээр үлдэнээ.
Саяхан АНУ-ын Виржина мужийн Арлингтон хотод аж төрдөг Н.Бадарч www.dayarmongol.com цахим сэтгүүлд "Цагаан сар ба шар нохой" нэртэй маш сонирхолтой өгүүлэл нийтэлсэн байсан. Өдгөө цагт олон олон хүмүүс,энэ баярын үндсэний шинж, өвлөгдөж уламжлагдах заншлын талаар санаа зовниж буй. Жилээс жилд гадаадад байгаа монголчууд цагаан сарыг өргөн тэмдэглэдэг болж байна. Харь нутагт ажиллаж амьдарч байгаа олон монголчуудын монголоороо гайхуулах, монголоороо байх хүсэл, монголоо санах шаналлын илрэл нь энэ аж.
Монголчууд бидний үндэсний их баярын энэ өдөр, үелэж зассан тавагтай идээний ард, үндэсний хувцсаа өмсөөд эрхэмсэг суух сайхан. Адилхан монгол хүмүүстэйгээ тааралдаж, амрыг нь эрж золгон мэндчилэх сайхан. Айл хэсч бууз идэн, аягандаа мах хөшиглөн, хундага дарсаар даруулах сайхан. Бэлэг авсан хүүхдийн баярлаж хөөрөхийг харах сайхан, хэн нэгнээс авсан бэлгээ гэртээ аваачиж задалж үзэх сайхан. Юу юунаас илүүтэй монгол заншлаараа ёсолж, монгол хүн гэдгээ мэдрэх бүр ч сайхан.
Арван долдугаар жарны "Тийн урвагч" хэмээх төмөр бар жилдээ, элгээрээ энх амгалан, төрлөөрөө түвсжин амгалан байж, юу санасан есөн хүсэл тань биелэх болтугай. САР ШИНЭДЭЭ САЙХАН ШИНЭЛЭЭРЭЙ.

Wednesday, February 10, 2010

Monday, February 8, 2010

МОНГОЛ СОЛОНГОСЧУУДЫН ЭХ ОРОН УУ?


Хотын залуусаас нvдэндээ галтай Тєв ази залуусын хvчирхэг дvр тєрхийг олж харахад тун бэрх болжээ.


Хvн амын тэн хагас нь амьдрах Монголын нийслэл Улаанбаатар хотоос Солонгосын нєлєєг олж харахад тун хялбар. Хотын тєвийн хэдэн гол гудамж, чєлєє Сєvл, Нам Янжу гэх мэт солонгос нэртэй болжээ. Ємнє нь энэ гудамжууд єєр нэртэй байсан. Тэдгээр гудамжинд сvрлэг том чулуун хєшєє сvндэрлvvлж дээр нь шинэ нэрийг тодоос тод сийлсэн байх ажээ. Ємнєд Солонгосын аль нэг хотын захиргаанаас Улаанбаатарт тєлєєлєгч айлчлах болгонд Улаанбаатарын аль нэг гудамж солонгос нэртэй болдог уламжлал тогтсон гэнэ. Улаанбаатарын томоохон хорооллуудаар явахад гудамж болгонд солонгос хоолны газрууд тааралдана. Монголчууд халуун чинжvvтэй солонгос хоолыг єдєр тутамдаа зооглож заншиж байгаа бололтой. Мєн энэ хотод солонгос vндэстний хvндтэй зоог болох нохойн махан хоолоор vйлчилдэг хоолны газар хvртэл байдаг гэнэ. Нийслэл хотод солонгос эзэнтэй жижиг, дунд зэргийн зочид буудлууд хаа сайгvй тааралдана. Зарим нэг нь vvдэндээ Ємнєд Солонгосын далбааг хатгасан харагдана. Тэдгээр буудлуудад солонгос маягийн биеэ vнэлэх соёл аль хэдийнээ бий болсон гэж ярилцах юм билээ. Ажиллагсад нь монгол охидууд. Тэднийг “агаши” гэж дуудах ба тэднээр vйлчлvvлэгчид нь солонгос эрчvvд гэнэ. Харин тэдгээр зочид буудалд монгол хvн оруулдаггvй гэж нэг сонин дээр бичсэн байсан.

Монголын телевизийн томоохон сувгууд солонгос олон ангит киног єдєр шєнєгvй гаргана. Телевизvvд тэр олон киног худалдан авахын тулд хэдий хэмжээний мєнгє зарцуулдаг нь сонирхолтой л асуулт. Солонгосчууд монгол “ах дvvстээ” кино худалдахдаа vнийг нь бууруулдаг байж ч болох юм. Монголын телевизvvдээр гарах тэдгээр Солонгос кинонд голдуу солонгос залуусны хайр сэтгэл, бvтэлгvй дурлал гэх мэт vйл явдлууд дvvрэн байхаас гадна солонгос гэр бvлийн хэрvvл тэмцэл, єшєє авалт зэрэг айдас хvргэм сэдвvvд тун элбэг. Зарим нэг судлаач хvмvvс эдгээр кинонууд монгол хvvхдийн гэр бvлийн хvмvvжилд сєрєг нєлєє vзvvлнэ гэж болгоомжилж буйгаа хэлж байна. Учир нь хvvхдийн хєгжилд нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл болон киноны нєлєє маш их гэдгийг сэтгэл судлалын шинжлэх ухаан тогтоосон ажээ. Гэвч энэ мэт зєвлєгєєг Монголд тоож анзаарах нь тун ховор.Тэгээд ч Монголд ихэнх барууны орнуудад байдаг телевизийн мэдээлэл, киноны агуулгын талаарх тодорхой бодлого байдаггvй ажээ.

Улаанбаатрын залуусыг солонгос поп дуучид байлдан дагуулж байгаа бололтой. Хоолойны хvч сулхан боловч ємссєн зvvсэн нь гял цал, нvvр биедээ мэс засал хийлгэсэн Солонгосын одод монгол залуусын даган дуурайх дvр болжээ. Залуус нь солонгос дуучин, жvжигчдийг дуурайн хувцаслана. Vvнийг Улаанбаатар хотод буй их сургууль, коллежуудаар ороход л харж болно. Солонгос маягаар vсээ урт засуулж, хар єнгийн хvрэм ємсєж, урт ороолтоор хvзvvгээ ороож, солонгос нvдний шил зvvх нь залуусын чухал гангараа болжээ. Хєдєєнєєс орж ирээд удаагvй залуусын хувьд энэ загвараар гангарах нь тэднийг хотжиж иргэншсэн гэдгийг илтгэх чухал зvйл бололтой. Миний танил их сургуулийн багшийн яриагаар эрэгтэй оюутнууд эмэгтэй оюутнуудтайгаа єндєр дуугаар зандран харьцаж, бvр солонгос жvжигчдийн нvvрний хувирал, амны хєдєлгєєнийг нь хvртэл дуурайх болсон гэнэ
.Монгол залуус vсээ уртхан ургуулж, солонгос маягийн хувцас ємссєн нь тэдний нvvрний хэлбэр, биед зохиогvйгээс гадна тэднийг тун инээдэмтэй харагдуулж ёстой л элэг хөшмөөр
эдгээр хотын залуусаас нvдэндээ галтай Тєв ази залуусын хvчирхэг дvр тєрхийг олж харахад тун бэрх болж байна.


Саяхан Монголын єдєр тутмын нэгэн сонинд Ємнєд Солонгосын 100 хувийн хєрєнгє оруулалттай нэгэн эмнэлгийн солонгос эзэнтэй хийсэн ярилцлага нийтлэгджээ. Монголд бизнес эрхэлж байгаа гадаад хvний жирийн нэг ярилцлага. Єндєр настай тэр солонгос эрийн ярьсан зvйлс дотор “Монголд байхдаа єєрийгєє гадаадад байгаа гэж боддоггvй” гэсэн vгс байна. Энд нэг их чухал зvйл алга. Сайндаа л энэ солонгос євгєн Монголд их дасжээ гэх сэтгэгдэл тєрvvлнэ. Гэтэл Монголд огт хєл тавьж vзээгvй Солонгос залуус дээрхтэй ойролцоо утгатай vгийг хээв нэг хэлэх нь цєєнгvй ажээ. Азийн интернэт хэлэлцvvлэг, форум болон янз бvрийн веб сайтууд дээр Монгол орны тvvх, соёлын талаар Солонгос залуусын бичсэн зvйлийг уншихад эмнэлгийн эзэн євгєн дээрх vгээр юу хэлснийг ойлгоно.Олон солонгос залуус Солонгос, Монгол хоёр vндэстэн нэг євєг дээдэстэй бєгєєд эрт дээр vед солонгосчууд Монголд амьдарч байсан гэж итгэдэг ажээ. Тэр бvv хэл заримых нь бичсэнээр арван мянган жилийн ємнє солонгосчуудын євєг дээдсийн байгуулсан агуу эзэнт гvрний vед єнєєгийн Монгол нь Солонгосын газар нутгийн нэг хэсэг байсан гэнэ. Тэд Монголын нутгийг тэрхvv Солонгос гvрний нэг хэсэг мэтээр харуулсан видео хvртэл хийж Youtube.com сайтад байрлуулсан байх юм.
Монгол, Солонгос vндэстний нийтлэг тvvхийн тухай сурталчилгааны цаана ямар зорилго байгааг ойлгоход туслах нэгэн нийтлэл “Asia Times On-Line” хэмээх сэтгvvлийн 2006 оны 9 дvгээр сарын 16-ны дугаарт нийтлэгджээ. Нийтлэлийг http://hnn.us/round/entries/30047.html сайтад байрлуулсан байна. “Єнгєрсєн vеэс зугтаж vл чадна” хэмээх гарчигтай тус нийтлэлийг Австралийн vндэсний их сургуулийн багш, хятад-солонгос судлаач Андрей Ланков бичжээ. Тvvний нийтлэл Хятад, Солонгосын “тvvхийн дайн”-ы тухай юм. Андрей Ланков юу бичсэнийг товч єгvvлье. Хятад, Ємнєд Солонгос улсуудын хооронд єнєєгийн Хятадын зvvн хойд муж, хойд Солонгосын нутагт оршин тогтнож байсан Когурёо, Бохай (Балхэ) улсын тvvхийг бvрэн єєрийн болгон засаж бичих єрсєлдєєн нэлээд хэдэн жилийн ємнє эхэлжээ. Ємнєд Солонгосын ерєнхийлєгч Ро Му Хён 2006 онд Хятадад айлчлахдаа Хятадын ерєнхий сайд Вен Зиабао-той уулзсан юм. Энэ уулзалтаар ерєнхийлєгч, ерєнхий сайд нар хоёр орны эртний тvvхийн асуудлыг чухалчлан ярилцсан нь тулгамдаад буй Солонгосын хойгийн цємийн хєтєлбєр, Хятад-Солонгосын эдийн засгийн харилцааг хэлэлцэх байх гэж хvлээж байсан ажиглагчдын хувьд их хачин зvйл байсан ажээ.

Монголын vндэсний эрvvл мэндийн салбар єєрийн олигтой бодлогогvйгээр бэрх замыг туулж байна. Энэ тохиолыг ашиглан солонгосчууд Монголын эрvvл мэндийн салбарт тєвхєнєх бэлтгэлээ аль хэдийнээ хангаж эхэлжээ. Саяхан Монголд айлчилсан Солонгосын талын тєлєєлєгчид 50 сая ам.долларын зээл ав, бид танайд эмнэлэг байгуулж єгнє, хурдан шийд гэсэн шаардлага ч гэмээр саналыг Монголын талд тавиад буй. Хэдэн жилийн ємнє Монголын анагаах ухааны боловсон хvчнийг бэлтгэдэг хамгийн том их сургуулийн дэргэд оюутныг сурган дадлагажуулах, Монголын эрvvл мэндийн салбарын боловсон хvчнийг хєгжvvлэх сургалтын тєв байгуулах зорилгоор томоохон барилгын ажлыг эхлvvлжээ. Харин барилгын ажил дуусаж ашиглалтад ороход тэр нь монголын эрvvл мэндийн ирээдvйн боловсон хvчнийг хєгжvvлэх тєв биш, 100 хувийн солонгосын хєрєнгє оруулалттай асар vнэтэй, баячуудад зориулсан Улаанбаатар-Сонгодо хэмээх хувийн эмэнэлэг болсон байжээ. Саяхан Улаанбаатарт байх нэгэн тєрєх эмнэлэгийн байранд хvйн халдвар тархаж олон хvvхэд эндсэн гутамшигт хэрэг гарч, Монголын эрvvл мэндийн салбар ямархуу байгааг харуулсан. Гэвч ийм халдвар Улаанбаатрын тєрєх эмнэлэгvvдэд ємнє нь гарч байжээ. Улаанбаатарт шинээр тєрєх эмнэлэг байгуулах гэтэл хєрєнгє тєсєв хасагдсан, дээр нь эмнэлгийн барилга барих газар олддоггvй гэж ярьдаг. Харин энэ бvхний хажуугаар сонирхолтой vйл явдал єрнєх ажээ. 2009 онд Монголын Улсын ерєнхийлєгч (Н.Энхбаяр) нь саяхан хvvхдийн хvйн халдвар гарсан эмнэлэгийн хашаанд Ємнєд Солонгосын Ён Сей хэмээх эмнэлгийн шинэ байр барих ёслолын vйл ажиллагаанд оролцсон гэнэ.