Эх сурвалжаас харахад Монголын уламжлалт анагаах ухааны талаар 2000 гаруй жилийн ємнєєс тэмдэглэн vлдээжээ. Монголын анагаах ухаан Хятад, Тvвд, Солонгосын анагаах ухаантай тєстэй боловч нvvдлийн соёл иргэншлийн євєрмєц эмчилгээний арга ухааныг vvсгэжээ. Жишээлбэл, хануурын эмчилгээнд хvний тєдийгvй малын эмчилгээнд зориулсан газар газрын онцлог, урлахуйн ухааныг тусгасан багаж зэмсэг бvтээсэн байдаг. Харамсалтай нь бидний vед євлєгдсєн нь тун бага. Дээр vед газар газрын онцлогт таарсан эмчлэх аргатай байсан аж. Зарим эмч харзны хvйтэн усанд эмчилдэг байхад говь нутагт тєрєл бvрийн ховор эрдсээр эмчилдэг байж. Нутаг нутгийн эмчлэх ухааныг бид євлєн авсан бол Монголын анагаах ухаан vнэхээр хєгжлийн оргилд хvрэх байлаа. Энэ нь vндэстний сэргэн мандалтад зайлшгvй нєлєєлєх асуудал юм. Сvvлийн vед хvмvvс шинжлэх ухаанд шvтэн уламжлалт анагаах ухааныг европ эмчилгээтэй харшилдаг хэмээн єрєєсгєл ойлгох болжээ. Шинжлэх ухаан єрнє, дорныг зэрэг судлан нэг тєвшний мэдлэгийг тус тусын судалгааны аргаар гаргадаг. Дэлхий нийтээрээ мартагдах ёсгvй ухаануудыг шинэ шатанд гаргах асуудал шинжлэх ухааны ємнє тулгараад байна. Тиймээс Монголын уламжлалт анагаах ухаан vнэ цэнэтэй бид шинжлэх ухааныг уламжлалтайгаа хослуулан, байгальтай зохицон амьдрах хэрэгтэй байна.
Уламжлалдаа тулгуурлан монгол хvнд тохирсон гоо сайхны бvтээгдэхvvн хийж болох юм. Харин Монголын уламжлалт анагаах ухаан vйлдвэрлэлд харшилдаг. Тухайн євчтєн ямар шатандаа, ямар євчинтэй хавсарсан зэргийг нарийн мэдэж жорыг тааруулдаг. Монголын эм бэлтгэх арга дорно дахинаас євєрмєц. Тvм нухаж амт, тvм нухаж vнэр, тvм нухаж шидийг олдог гэж vздэг. Тиймээс уламжлалт шалгарсан аргаар хvнийг анагаах агуу шидийг гаргах хэрэгтэй. Мєн уламжлалт анагаах ухаан зурхайн ухаантай нягт холбоотой. Эм найруулах, эм залах, эмчилгээ хийх єдрийг судлан євчтєнтэйгєє ивээл жилтэй эсэхээ хvртэл харгалзан vздэг байжээ. Манай орон тусгаар тогтнолоо олж олон дэвшилд хvрсэн ч уламжлалт vзэл бодлоосоо бид эргэлт хийн ухарсан юм. Аливаа vзэл бодолд шашин, шинжлэх ухааны зvгээс оюун ухаанд суурилсан нэг янзын хариултыг єєр єєрєєр єгдєг. Тvvхийн уртад мэдлэг боловсрол, нийгмийн нєлєєллєєс хамаараад уламжлалд янз бvрээр хандаж ирсэн ч буддын шашин гvнзгий нєлєєлсєн байдаг. Авах гээхийн ухаанаар сэтгэн соёлын євєє хадгалан єнгєрсєн, одоо, ирээдvй ямагт холбоотой гэдгийг санах хэрэгтэй бид.
Уламжлалт анагаах ухааны бас нэгэн оргил нь эмчилгээний багажийн урлахуйн ухаан юм. Хануур, тєєнvvр, эмийн уут, сав, авдар зэрэг нь эмчилгээнд гойд тохирсон байв. Тvvгээр барахгvй монголчууд маш нарийн мэс засал ч хийдэг байжээ. Хагалгаанд хэрэглэж байсан хутга, идээ бээр шахагч халбага тэргvvтэн нь нянгаас хамгаалсан алтан толиотой байсан аж. Мєн эдгээр багаж орчин vеийн дизайнеруудын бvтээхээр зорьж байгаа шиг тєгс шийдэлтэй гэхээр бvр гайхмаар. Монголын уламжлалт анагаах ухаан, багаж хэрэглэлийн урлал нь дэлхийн анагаах ухаанд том цутгал болох учиртай юм. Энэ бол бидний бас нэгэн бахархал байх естой.
