Хүний тархийг биеийн жинд нь харьцуулж үзвэл хүнээс том, лут тархитай амьд биет амьтан ертөнц дээр байхгүй. Хүний тархи их, бага, дунд, уртавтар гэсэн 4 бүрдэлтэй, их тархи нь хоорондоо хоршиж ажилладаг хоёр тал бөмбөлөгөөс бүрдэх ба түүнийг бид баруун тархи, зүүн тархи гэж энгийнээр нэрлэдэг. Хүн эхээс төрөхдөө л 100 тэрбум идэвхтэй мэдрэлийн эстэй төрдөг бол бич 10 тэрбум, хулгана 5 сая, ялаа 100 мянга гэхчлэн биологийн талаас нь авч үздэг.
Психологийн талаасаа хүний мэдрэлийн ганцхан эс 20 мянган салаа мөчирт мэдээлэл хадгалах боломжтой, хүний тархийг гүйцэх хүчирхэг компьютерийг хүн төрөлхтөн бүтээж чадаагүй, чадах ч үгүй, учир нь хүний мэдрэлийн эс бүр эдүгээгийн хүчирхэг компьютерүүдийн хүчин чадалтай тэнцэнэ. Интернэтээр дамжуулах гурван өдрийн мэдээллээс даруй 15 дахин их мэдээллийг хүний тархи ганцхан секундэд дамжуулах аугаа их чадалтай гээд бод. Энд зөвхөн “хүмүүн” гэгч амьд бодгаль дээр авч ярьж байгаа болохоос “монгол хүн”, “америк хүн”, “япон хүн”, “хятад хүн”, “жүүд”, “цыган”, “негр”, “полинез” гэж огт ялгаагүй.Бидний гайхамшигт энэ уураг тархи ямар их багтаамжтай, амьдрах хөгжих нөөцтэйг дээрх баримтаас харлаа. Хүний тархины хоёр тал бөмбөлөг хоёул тус тусын үүрэгтэй, зүүн тал нь нэн чухал тэр дундаа өнөөгийн монголчууд бидэнд зүүн тархиа байнга, системтэй, бүр үхэн үхтлээ хөгжүүлж байх аваас нөгөө хөгжлийн локомотив чинь тэнд бүрдэх учиртай юм. Хар ухаанаар төсөөлбөл шүү дээ.Зүүн тархи бол бүхэлдээ мэдлэгт суурилж, тэнд шинжлэх ухаан, танин мэдэхүй, логик, математик, философи, дүн шинжилгээ, ном зохиол, бичиг баримт төвлөрдөг бол баруун тархинд уран сайхан, урлагийн мэдрэмж, хөгжмийн чадавхи, өнгө дүрслэл, дуу авиаг хүлээн авах чадвар гэхчлэн махчилбал зүрхэнд тусаж тархинд өрөмдсөн гоё хурц зүйлс илүү төвлөрдөг байх юм.Өрнийн психологийн судлалд Neuro Linguistic Programming (NLP) гэгч онол хүчтэй түгж, аливаа юмс үзэгдлийг түүний хуулиар тайлбарлах болжээ. Хүний зүрхэнд тусаж тархинд өрөмдсөн гоё хурц үзэгдэл, юмс хүмүүнийг хэрхэн залдаг тухай судлах энэ онолоор бол Visionary – хараандаа бүх юмыг сонгож тогтоох, Auditory-сонсголоор дамжиж тахиндаа суулгах гэгч хоёр өөр үйлдэл нэг цэг дээр төвлөрч “зүрхэнд тусаж тархинд өрөмдсөн” дурсамж үлддэг хэмээн номлодог. Үндсэндээ баруун тархины хэт хөгжлөөс нийгэмд учрах үр дагаварыг (уршиг ч байх болох) NLP онол судалж дүгнэдэг болжээ. Баруун тархины хэт хөгжил нь яваандаа бор тархины саажилтад хүргэж, хүн өөрөө хөгжихөө больдог тухай NLP онол номлодог. Монголчуудын дийлэнх хэсгийн баруун тархи хэт хөгжөөд, зүүн тархи нь хоцроод, тэр нь нийгмийн хөгжил дээрээ ялгараад, тэнцвэр барьж чадахгүй байгаад хамгаас их бухимддаг хүний хувьд би ингэж бичиж байгаа хэрэг. Эхээс заяасан 100 тэрбум идэвхтэй мэдрэлийн эсээ гүйцэт ашигласан хүн ертөнц дээр байдаггүй, гэвч үлэмж шавхсан суутнууд К.Маркс, А.Эйнштэйнээс авахуулаад Нобелийн шагналт эрдэмтэд, жүүдийн алдартнууд гээд нэлээдгүй бий. Ер нь 100 тэрбум эсийн тал ба талаас илүүг бүтээлчээр ашигласан хүмүүсийг би хэлж байна. Ертөнцийн хүний дийлэнх нь энэ их эсийн 10 хүрэхгүй хувийг, хөгжиж буй ертөнцөд бол ихэнхдээ ердөө 2-3 хувийг ашигласан байдаг.Манайхны барагдашгүй энэ их дуу хуур, угсраа угсраагаараа төрж буй дуучид, урлаг, уран сайхан, хошин урлаг, үндэсний спорт, цэнгүүн шоу, шил дарсан FM-үүд, мянга мянган фэн бол бүгд бор тархины баруун талын хэт үзүүлэлт юм. Зөвхөн морины тухай дуу гэхэд л 1000 хол давсан ганцхан жишээгээр монголчуудын энэ уран сайханлаг чанарыг нотлож болох бөгөөд оюун ухаан, мэдлэгийг шүтсэн ном зохиол, дуу шүлэг бараг байхгүйтэй адил.Нүүдэлчний соёл дээр суурилсан утга урлаг, уянгын сэтгэлгээ нь Монголыг дууч¬дын ба бөхийн өлгий нутаг болгосон нь чухамдаа дэвшил баймаарсан. Гэвч баруун тархины хэт хөгжлөөс нийгэмд учрах үр дагаварыг судлах (уршиг ч байх болох) NLP онолоор бол дэвшил бус, харин уруудалт гэнэ. Бичиг үсэг бараг тайлаг¬даагүй хэрнээ 100 дуу цээжилчихсэн дуулж яваа монгол хүн дэндүү олон, ялангуяа хөдөө болон хотын захын барлаг хороололд чухам аль чихээрээ оруулаад гаргадаг юм, тархи толгой¬ных нь хаана зай эзэлж багтдаг юм гэмээр байх нь баруун тархиных нь хөгжлийн зохисгүй зарцуулалт юм.Ихэнхи монголчууд заяагдмал оюуны чадвараа илрүүлэх сонирхолгүй, баруун тархиных нь бүх зайг энэ их дуу, дуучин, хамтлаг, хөгжмийн зохиолч, хошин урлаг, яруу найраг, яруу най¬рагч, бөх, бөх сонирхогч, засуулч, морь, уяач эзлээд, тэгснээрээ баруун тархиных нь үлдэх хэсгийн зарцуулалт хөгжилгүй болж, зүүн тархины наад захын шаардлага болох тасралтгүй суралцах чадвар эрс суларсан дүр зураг харагддаг. XXI зууны жирийн иргэний эзэмшсэн байвал зохих үндсэн, наад захын чадваруудын нэг нь суралцах ур чадвар учраас би энд соёл, урлагуран сайхан руу довтолж буй хэрэг л дээ.Нэгэнт л зүүн тархиа хөгжүүлээгүйгээс монголчууд заяаны байгальлаг, амьтанлаг, уран сайханлаг шинжтэй төлөвшсөн ба биеийн хүчний натурал ажлаас цааш хийх бүтээх чадваргүй. Монголчуудын нэг гол дутагдал бол хар тэнхээг оюун ухаанаас илүүд үзэх явдал. Энэ нь өнөөгийн монголчуудын ердийн, өдөр тутмын амьдрал дээр захаас аван нотлогдоно. Энэ их захууд, захын худалдагч, ченжүүд, ломбард, лангуу, эсвэл хөдөө алт ухах нинжа нар, хадгаламж зээлийн хоршооны эзэд ба хохирогчид, гудмаар дүүрэн хөглөрөх шар сонинууд, шар сонины сэтгүүлчид, бүр дордвол хулгайч, дээрэмчин, залилан гээд сайн мууг нь жагсааж болж байна. Манай нийгэмд бодитой буй аж байдлын доройтол, ядуурал, ажилгүйдэл, архидалт, золбин тэнэмэл амьдрал, гэмт хэргийн ертөнц энэ бүгд чинь зүүн тархиа хөгжүүлээгүйн гай шүү дээ. Зүүн тархиа хөгжүүлж байна гээд гарт тааралдсан, хавьтсан ойртсон болгоноо уншаад, цээжлээд, цэцэрхээд явбал тэр нь оюуны бас нэг өөр дон болж хувирдаг. Номын хагас цагаан солиотой, чалчаа сэхээтнүүд манайд олон байдаг нь зүүн тархиа хогийн сав болгосны нөгөө талын гай юм.Монголтой төстэй иймэрхүү үзүүлэлтийг хангасан өөр нэг үндэстэн бол дэлхий дээр цыганууд байна. Цыганы соёл урлаг, дуу шүлгийг магтаж барах юм биш. Дууны үгийн утга уянгыг хэлэх юм биш, ёстой уяруулж хайлуулж өгөхөөр. Гитар тоглодоггүй, дуу бүжиггүй эр эм цыган нэг ч үгүй, хөгшрөөд ирвэл бүгдээрээ үзмэрч, зарим нь хулгайч. Ертөнцөд “Цыган” гэж таниулдаг имиж нь ердөө л энэ. Шашин, шашны ёслол, мөргөл, сүмийн дуу, маань мэгзэм, мухар сүсэг зэргээрээ лалынхан, хиндүчүүд, түвдчүүд баруун тархины хэт хөгжилтэй улс үндэстэнд бас тооцогдоно. Эндээс хийх гол дүгнэлт бол баруун тархины хэт хөгжилтэй улс үндэстнээс өсч өндийсөн, хүчирхэгжсэн, баяжсан нь нэн ховор. Баруун тархи хөгжөөд хөгжөөд тэр нь баялаг бүтээдэггүй, мөнгө үржүүлдэггүй, нийлбэр дүнгээрээ улс орондоо үлдээх юмаар тун бага. Ямар ч уран сайхангүй, уран дүрслэмжгүй, зөвхөн зүүн тархины эрэмбэтэй хөгжлөөс шалтгаалах тийм нээлттэй атлаа хэрцгий нийгэм рүү бид орж яваагаа мартаж үл болно. Ийм нийгэмд оюунлаг, чадварлаг, сэтгэдэг, суралцдаг хүн л зөв амьдрах учиртай. XXI зуун бол товчхондоо оюуны чансаа, оюуны ерөнхий чадавхи, тархины гимнастикийн зуун болно. Энэ зуунд зөвхөн оюун тархийг л шүтнэ.
