Саяхан Metro Toronto news дээр The Untold story of Genghis khan гэсэн мэдээ олж харлаа . Дэлхийн талыг эзэлж явсан аугаа удирдагч бидний бахархал євєг дээдэс Чингис хааны тухай оросын найруулагч Сергея Бодров хийсэн уг кино Канадийн-кинотеатруудад гарч эхэлж надад үзэх сонирхол огт төрсөнгүй.Илүү юм нуршаад ч яахав гэхдээ үүнийг оруулмаар санагдчлаа. Америкийн vндэсний радиод (NPR) 
Роберт: -Єнє удаан жил бид ямар нэгэн гайхамшиг, vйл явдал, хувь хvний дvгнэсэн vй олон зохиолчдын бичсэн номлолд дарагдаж, сонсож ирлээ. Зарим нь орчин veийн тvvхийн гvнзийрvvлсэн чиглэлийг тогтоохоор маргана. Зарим нь шувуу хvнтэй харьцуулахуйц ухаантайг хvртэл нотлох гэнэ. Тэдгээрийн нэгээр орчин vе судлаaч Жак Вэйзерфoрд шинээр тодорч байна. Тэрээр дэлхийг донсолгосон нvvдэлчдийн догшин ширvvн дарангуйлал тогтоож, хvчэрхийлэл, цадаж ханашгуй шунахай уулгалалтыг хослуулж чадсан XIII зууны Монголын байлдан дагуулагч Чингис хааны талаар энэхvv номыг бичсэн гaвъяaтан билээ.
Жак: -Шашины тэргvvдээс гадна дэлхийн тvvхэн дэх хамгийн чухал хvн бол Чингис хааныг гэж би хэлэх байна. Mиний энэ зоримог vзэлд эмзэглэх, санал нийлэхгvй хvмvvс олон гарна биз. Гэвч тvvний амьдралдаа хийж гvйцэтгэсэн бvхнийг та гарцаагvй баримт дээр тулгуурлан анхаарах юм бол бодлыг минь нэг талаасaa vнэн хэмээн зєвшєєрєх болов уу.
Роберт: -Сvvлийн хэдэн арван жилийн дотор баруунд дэлгэрсэн “Нууц Товчоо” хэмээн монголчуудын тvvхэн сурвалжид тулгуурлан Жак Вэйзерфoрдын “Орчин vеийн хєгжилд Чингис хaан..”(Genghis khan and the Making of the Modern World) номoo бичсэн байна. Уг эх сурвалж болон бусад сурвалжийг ашиглан, Вэйзерфoрд шашины эрх чєлєє, чєлєєт худалдааг хєгжvvлсэн зах хязгааргvй их хаанчлалыг монголчууд тогтоож чадсаныг сэдэв болгон гол єгvvлсэн.
Жак: -Хэн ч ийм их гvрнийг хаана ч байгуулж чадаагvй. Эзэнт гvрэн єнєєгийн хойд Америкаас илvv том, 12 сая дєрвєлжин бээр (милл - 1.6 км) талбайтай байсан. Дэлхийн тvvхэнд хэзээ ч давтагдашгvй хоёр дахь том хаанчлал Зєвлєлт холбоот улсаас том их улсыг байгуулж чадсан. Эзэнт гvрний харъяанд Азиас Газар дундын тэнгис хvртлэх бvх улс багтсан ба Хятад, Орос, Месoпoтам, Перси, Энэтхэгийн эртний алдарт соёлыг шат дараалан єєртєє шингээж чадсан. Єнєє дэлхий дээр амьдарч байгаа бvх хvн амын зонхилох хэсэг нь тэр vед монголчуудад эзлэгдэж байсан улс орнуудынх болж байна.
Роберт: -Та энэ номондоо Чингис хан болон монголчуудыг шинийг анхлан сэтгэгч, их бvтээлч, эрч хvчтэй байсан талаас нь ихэд биширч, тэр тусмаа армийн зохион байгуулалт, цэргийн тактикийг маш тодорхой бичжээ.
Жак: -Тийм ээ. Чингис хааны арми аравтын системээр зохион байгуулсан 100 мянга орчим цэрэгтэй байсан. Цэрэг нь аравтын салаа, зуутын бригад, мянгатын бателиoн, тvмэтийн арми гэсэн зохион байгуулалттай. Тэрээр тvмэтээс бvрдсэн 9 арми, єєрийгєє хамгаалах нэг тvмэттэй байжээ. Тийм цєєхєн цэргээр тухайн vедээ 120 сая хvнтэй байсан Хятад мэтийн хэмжээлшгvй том гvрнийг эзэлж чадсан. Хятадаар барахгvй, Орос, Перси гээд хавь ойрынхоо ихэнх улсыг чадварлаг зохион байгуулттай бага армиар байлдаж эзэлсэн.
Роберт: -Энэ арми тэвчээр бvхий явган цэргээс бvрдсэн байв уу?
Жак: -Yгvй, 100% морин цэргээс бvрдсэн арми байсан. Сvvлдээ гадныхнаас бvрдсэн явган цэрэгтэй болсон л доо. Зєвхєн монголчууд бол 100% морин цэрэг, бvх жигvvрvvд нь морин цэргийн ангиудаас, мєн их бууны хороо мэт нум сумтнаас бvрдсэн харваач морин цэрэгтэй. Язгууртнууд нь зєвхєн морь унaдаг байсан еврoпын армиас эрс ялгаатай байв. Бvх монголчууд тэр vед нэгдэж чадсан байсан.
Роберт: -Та язгууртууд гэж сая хэллээ. Чингис хаан язгууртан гаралтай байв уу?
Жак: -Тийм. Тал нутгийн ядуу овгийн хамгийн доод гарлын язгууртан байгаад єєрийн чадлаар зэргээ ахиулан тэмцэж, язгууртнуудыг болохыг мэдэрсэн. Тvvнтэй тааралдсан язгууртнууд дандаа урaвдаг, харин ядуу ардууд vнэнч байлаа. Тvvнийг хэрцгий бvдvvлэг хvн болсныг харуулсан шалтгаан бол эзэлсэн хотуудынхаа язгууртнуудыг хамгийн тvрvvнд хєнєєдєг байсанд оршино гэж би бодож байна. Язгууртнуудыг ядахдаа уншиж, бичиж чаддагvй, улмаар эмнэлгийн тусламж vзvvлэх чадваргvй, мєн хvнд ном зааж, сургаж чадахгvй, шашин шvтлэггvй, нэхмэл нэхэж, баримал барьж чаддаггvй, єєрєєр хэлбэл юунд хэрэггvй хvмvvс гэж тэрээр vзэж байв. Чингис хааны ой ухаанд тэд ямарч ашиггvй, аюултай хvмvvс байсан учраас эзэлсэн хотууддаа язгууртнуудыг шууд устгадаг байжээ.
Роберт: -Таны номонд єргєн хэрэглэсэн “Нууц Товчоо”- г хааны амьдралын сvvлийн жилvvдэд ойр дотных нь хvн бичсэн байх талтай учир бид vvнийг хэр бодитой эх сурвалж гэж vзвэл зохих вэ? XIII зуунд Чингис хааны єтєл нас хvртлээ тал нутагтаа амьдарч байсан, хааны насыг тогтоосныг бусад сурвалжуудтай тулган тодруулж болох уу?
Жак: -Энд дурдагдсан зvйлс бусад сурвалжтaй харьцуулан шалгагдсан байдаг. “Нууц Товчоо”-ны хамгийн сонирхолтой тал болохоор бусад сурвалжид байхгvй олон баримт хадаглагдаж байгаад оршино. Жишээлбэл, одоогоор тодорхой байгаа бусад сурвалжид ер таардаггvй Чингис хааны санахыг цээрлэсэн зvйлс байна. Хааны гэр бvлийнхэн нийтэд тараахаас болгоомжилж байсан гэмээр зvйлс энэ сурвалжид дурдагдсан байна. Хvvхэд ахуйдаа их уйлхай, уйлахаараа юу хийхээ мэдэхээ байдаг, нохойноос айдаг байжээ. Тvvний амьдралдаа хийсэн хамгийн муу vйлдэл бол 12 настайдаа хагас дvvгээ эрх мэдлийн тєлєє харваж алсан явдал юм. Гэрийнхэн гадгаш мэдээлэл гаргахыг хvсээгvй зvйлс зєвхєн “Нууц Товчоо”-нд орсноороо уг сурвалжийн итгэл vнэмшлийг улам нэмэгдvvлсэн гэж би бодож байна.
Роберт: -Чингис хааны тухай зарим хvн уншаад “Тааралдсан уламжлал болгоноо тэрээр эвдэж устгасан. Єєрсдєєсєє давуу соёл иргэншилтэй олон vндэснvvдээс нягтарч бvрдсэн хаант улсыг байгуулж чадснаар барахгvй тэднийг аравтын системд оруулсан” гэж хэлжээ. Бас нэг хvн “Жинхэнэ хэрцгий фашист удирдагчийн дvрээр бид дvрсэлж байна” гэж хааны талаар их эсрэг байр суур иа илэрхийлжээ. Хэрвээ би эдгээр хvмvvсийн байр сууринаас хандвал юу нь буруу байна?
Жак: -Тэр ямар ч тєрхєєрєє тийм хэрцгий байгаагvй. Хvмvvсээс татвар авч байсан нь vнэн. Гэхдээ тэр хєрєнгє хурааж, баяжихын оронд хvмvvст эргvvлээд єгч чаддаг, єєрєє насан туршдаа энгийн амьдралтай нэгэн байж, ард олныг хоорондоо холбоотой нэг системд vнэнч болгохыг эрмэлзэж, худалдаа харилцааны анхдагч санааг нээж чадсан. Тэрээр дэлхий дээрх бvх хvмvvсийг зєвхєн нэг хуулиар захирах хvсэлтэй байв. Бодит байдал дээр тэр нь дипломат нийгмийг байгуулах эхлэл болсон ба єнєєгийн дэлхий дахинд нийтээрээ хvлээн зєвшєєрєх хуулийг бvтээхийг зорьж байжээ. Гэвч асар их харигслал, тамлалын vед тэрээр амьдарч байсан ба тийм нєхцєлд vнэхээр хувьсгал хийж чадсан. Aнх англи хэлээр гаргасан зузаан номондоо Жеффери Тоссер Чингис хааны тухай цус урсгасан махчин домгуудыг голлон тvvнийг ертєнцийн эзэн болох талаас нь дvрсэлсэн. Чингис хаан тухайн vедээ гайхалтай хувьсгалч байсан ч, бид тvvний эсрэг, Азийн бvхэл бvтэн тvvхийн эсрэг vл хvлээн зєвшєєрсєн vзэл суртлын аян дайнд мордсон. Бид Чингис хааныг Хvннvгийн Атила мэт тvvхийн чєтгєрvvдтэй адилтган бvдvvлэг, зэрлэг талаас авч vзсээр ирсэн. Гэтэл тэр одоогийн тvvхэнд дэвшилттэй нєлєє vзлvvлсэн агуу хvмvvсийн нэг байжээ.
Роберт: - Жак Вэйзерфoрд таны ярьсан бvхэнд их баярлалаа.
Жак: -Роберт танд ч гэсэн би баярлалаа.
Эх хэлнээ орчуулсан Ш.Баатар
