Saturday, September 26, 2009
A Short History of Canada
Aboriginal peoples are thought to have arrived from Asia thousands of years
ago by way of a land bridge between Siberia and Alaska. Some of them settled
in Canada, while others chose to continue to the south. When the European
explorers arrived, Canada was populated by a diverse range of Aboriginal
peoples who, depending on the environment, lived nomadic or settled lifestyles,
were hunters, fishers or farmers.
First contacts between the Aboriginal peoples and Europeans probably
occurred about 1000 years ago when Icelandic Norsemen settled for a brief
time on the island of Newfoundland. But it would be another 600 years before
European exploration began in earnest.
First Colonial Outposts
Seeking a new route to the rich markets of the Orient, French and British
explorers plied the waters of North America. They constructed a number of
posts - the French mostly along the St. Lawrence River, the Great Lakes and
the Mississippi River; the British around Hudson Bay and along the Atlantic
coast. Although explorers such as Cabot, Cartier and Champlain never found a
route to China and India, they found something just as valuable - rich fishing
grounds and teeming populations of beaver, fox and bear, all of which were
valued for their fur.
Permanent French and British settlement began in the early 1600s and
increased throughout the century. With settlement came economic activity, but
the colonies of New France and New England remained economically
dependent on the fur trade and politically and militarily dependent on their
mother countries.
Inevitably, North America became the focal point for the bitter rivalry between
England and France. After the fall of Quebec City in 1759, the Treaty of Paris
assigned all French territory east of the Mississippi to Britain, except for the
islands of St. Pierre and Miquelon, off the island of Newfoundland.
Under British rule, the 65 000 French-speaking inhabitants of Canada had a
single aim - to retain their traditions, language and culture. Britain passed the
Quebec Act (1774), which granted official recognition to French Civil Law and
guaranteed religious and linguistic freedoms.
Large numbers of English-speaking colonists, called Loyalists because they
wished to remain faithful to the British Empire, sought refuge in Canada after
the United States of America won its independence in 1776. They settled
mainly in the colonies of Nova Scotia and New Brunswick and along the Great
Lakes.
The increase in population led to the creation in 1791 of Upper Canada (now
Ontario) and Lower Canada (Quebec). Both were granted their own
representative governing institutions. Rebellions in Upper and Lower Canada in
1837 and 1838 prompted the British to join the two colonies, forming the
united Province of Canada. In 1848 the joint colony was granted responsible
government. Canada gained a further measure of autonomy but remained part
of the British Empire.
A Country Is Born
Britain's North American colonies - Canada, Nova Scotia, New Brunswick,
Prince Edward Island and Newfoundland - grew and prospered independently.
But with the emergence of a more powerful United States after the American
Civil War, some politicians felt a union of the British colonies was the only way
to fend off eventual annexation. On July 1, 1867, Canada East (Quebec),
Canada West (Ontario), Nova Scotia and New Brunswick joined together under
the terms of the British North America Act to become the Dominion of Canada.
The government of the new country was based on the British parliamentary
system, with a Governor General (the Crown's representative) and a Parliament
consisting of the House of Commons and the Senate. Parliament received the
power to legislate over matters of national interest (such as criminal law, trade
and commerce, and national defence), while the provinces were given
legislative powers over matters of "particular" interest (such as property and
civil rights, hospitals and education).
Westward Expansion
Soon after Confederation, Canada expanded into the northwest. Rupert's Land
- an area extending south and west for thousands of kilometres from Hudson
Bay - was purchased by Canada from the Hudson's Bay Company, which had
been granted the vast territory by King Charles of England in 1670.
Westward expansion did not happen without stress. In 1869, Louis Riel led an
uprising of the M้tis in an attempt to defend their ancestral rights to the land. A
compromise was reached in 1870 and a new province, Manitoba, was carved
from Rupert's Land.
British Columbia, already a Crown colony since 1858, decided to join the
Dominion in 1871 on the promise of a rail link with the rest of the country;
Prince Edward Island followed suit in 1873. In 1898, the northern territory of
Yukon was officially established to ensure Canadian jurisdiction over that area
during the Klondike gold rush. In 1905, two new provinces were carved from
Rupert's Land: Alberta and Saskatchewan; the residual land became the
Northwest Territories. Newfoundland preferred to remain a British colony until
1949, when it became Canada's 10th province.
The creation of new provinces coincided with an increase of immigration to
Canada, particularly to the west. Immigration peaked in 1913 with 400 000
coming to Canada. During the pre-war period, Canada profited from the
prosperous world economy and established itself as an industrial as well as an
agricultural power.
A Nation Matures
Canada's substantial role in World War I won it representation distinct from
Britain in the League of Nations after the war. Its independent voice became
more and more pronounced, and in 1931 Canada's constitutional autonomy
from Britain was confirmed with the passing of the Statute of Westminster.
In Canada, as elsewhere, the onset of the Great Depression in 1929 brought
hardship. As many as one of every four workers was without a job and the
provinces of Alberta, Saskatchewan and Manitoba were laid waste by drought.
Ironically, it was the need to supply the Allied armies during World War II that
boosted Canada out of the Depression.
Since World War II, Canada's economy has continued to expand. This growth,
combined with government social programs such as family allowances, old-age
security, universal medicare and unemployment insurance, has given Canadians
a high standard of living and desirable quality of life.
Noticeable changes have occurred in Canada's immigration trends. Before
World War II, most immigrants came from the British Isles or eastern Europe.
Since 1945, increasing numbers of southern Europeans, Asians, South
Americans and people from the Caribbean islands have enriched Canada's
multicultural mosaic.
On the international scene, as the nation has developed and matured, so have its
reputation and influence. Canada has participated in the United Nations since its
inception and is the only nation to have taken part in almost all of the UN's
major peacekeeping operations. It is also a member of the Commonwealth, la
Francophonie, the Group of Seven industrialized nations, the OAS(Organization
of American States) and the NATO (North Atlantic Treaty Organization)
defence pact.
A New Federation in the Making
The last quarter of a century has seen Canadians grapple once more with
fundamental questions of national identity. Discontent among many
French-speaking Quebeckers led to a referendum in that province in 1980 on
whether Quebec should become more politically autonomous from Canada, but
a majority voted against that option.
In 1982, the process toward major constitutional reform culminated in the
signing of the Constitution Act. Under this Act, the British North America Act
of 1867 and its various amendments became the Constitution Act, 1867-1982.
The Constitution, its Charter of Rights and Freedoms and its general amending
formula redefined the powers of governments, entrenched the equality of
women and men and protected the rights of individuals and ethnocultural
groups.
Two major efforts were made to reform the constitutional system: the 1987
Meech Lake Accord - which was not implemented since it did not obtain the
legislative consent of all provinces - and the 1991 Charlottetown Accord. The
Charlottetown Accord would have reformed the Senate, entrenched the
principle of Aboriginal self-government and made other major changes in the
Constitution. It was rejected by Canadians in a national referendum held on
October 26, 1992.
The Parliament of Canada has since passed a bill, on February 2, 1996,
guaranteeing Canada's 5 major regions that no constitutional change concerning
them would be made without their unanimous consent. As well, less than a
month after the Quebec sovereignty referendum of October 30, 1995,
Parliament passed a resolution recognizing Quebec as a distinct society within
Canada.
Friday, September 25, 2009
Thursday, September 24, 2009
Дээгий Сэтгэлийн эгшиг
Миний Монголын салхи хүний нутагт салхилах нь үгүй
Миний Монголын морьд хүний нутагт давхих нь үгүй
Миний Монголын зэрэглээ хүний нутагт дуниартах нь үгүй
Миний Монголын юм бүхэн хүний нутагт байх нь үгүй
Хүмүүн бидэнд эрдэнэ гэж байдаг бол
Хөхрөн униартах уулст МОНГОЛ эх орон гэж хэлье
Хүмүүн бидэнд эрхэмлэж явах зүйл гэж байдаг бол
Хөх толбот морьтон заяат МОНГОЛ угсаатан гэж хэлье...
Tuesday, September 15, 2009
Animal slaughter in Mongolia
Канадад хүн байгальтайгаа зэрэгцэн амьдардаг орон хэн ч алан хаядах санаа байхгүй гэж хэлж болно. Хэрэм хаа сайгүй гүйлдээд хүний гарнаас идэх юм авч идэж байгаа нь хүртэл эвтэйхэн бүүр сурамаг нуур голын эрэгийн дагуу хун, галуу, нугас ,ангир хүүхэд шиг хүний гар хараастай хэн ч тэднийг айлгаж цочоохгүй.
Нэг удаа зам хөндлөн гарч яваа галууны явган цуваатай таараад нилээн хүлээж байж гарч байсан хамгийн эхний толгой галуу нь хамгийн сүүлийн галуугаа зам хөндлөн гарч иртэл хүлээнэ хэрэв сигнал өгвөл адилхан ямар нэг чимээ хариу өгнө Ингэж л хүн байгальтайгаа амьдарч байна.
Энэхүү бичлэгийг үзээд үнэхээр хэлх үг олдсонгүй бидний Эх орон бидний л өлий нутаг ...
-За тэр Хужаа Солонгосчууд нь даварч галзуурч, задарч гэж бодий үүнийг аймшиг гэж хэлхээс өөр үг алга
Монголд хууль хаана хэнд үйлчлдэг вэ?
............................................
Thursday, September 10, 2009
Wednesday, September 9, 2009
Эзэн богд чингис хааны сэцэн билгийн єв
Профессор Ц.Нацагдорж
Эзэн богд Чингис хааны євийн тухай бодрол
Эзэн богд Чингис хааны сэцэн билгийн євийн тухай сэдвийг хєндєн vгvvлэхийн ємнє арван дєрвєн жарны тэртээ Чингис хаан Хамаг Монголыг сэргээн байгуулж, улмаар билгийн цагалбарын гутгаар жарны гал Барс жил буюу аргын цагалбарын 1206 онд Их Монгол улсыг цогцлоон мандуулж, Дэлхийг засан тvвшитгэх их vйлсийг бvтээхдээ Хєх Монголын vрс хойчистоо хэр vнэ цэнтэй ямар єв євлvvлсэн бэ? гэх асуултад хураангуй боловч хариулахыг хичээх инv зvйд нийцэх болов уу.
Суут эзэн Чингис хаан хvмvн тєрєлхтєний тvvхнээ тийнхvv хэзээ ч vл мартагдах их vйлс бvтээхдээ зарлигласан онол билиг сургаалаас дээжлэн “Чингис хааны зарлигийн товчоон”, “Чингис хааны сургаалын товчоон” хэмээх хєлгєн судар шастир зориглон бvтээх явцад Чингис хаан тэргvvтэнээс Хєх Монголын vрс хойчистоо чухам ямар vнэ цэнтэй єв євлvvлсэн бэ? гэх асуултад хариулах боломж бvрдсэн юм.
Чингис хаан хийгээд эзэн богдын орыг залгамжилсан их хаадын євийн тухай асуудал “Монголын нууц товчоо”, “Юан улсын судар”, “Алтан товч” улмаар Жувэйнийн “Дэлхийг дайлан дагуулагчийн тvvх”, Рашид Ад Диний “Судрын чуулган”, єрнє дорнын хожмын эрдэмтэн судлаачид, тухайлбал В.Я.Владимирцовын “Чингис хаан” (Берлин. М. 1922 он. Орос хэлээр), Эрэнжин Хар - Даваны “Сод жанжин Чингис хаан, тvvний vлдээсэн єв (Белград. М. 1929 он. Монгол хэлнээ орчуулсан УБ. 2003 он) зэрэг бvтээлд хєндсєн байна.
Тvvнчлэн єрнє, дорнын хожмын бусад тvvхч, бичгийн мэргэд Чингис хааны євийн асуудлыг бvтээл туурвилдаа тvvхэн vнэнд тулгуурлан vзэл бодлоо илэрхийлэхийг зорьсон байна.
“Монголын нууц товчоо”-ны нэгэн адил бичмэл уг эхээрээ эдvгээгийнхэнд ил болоогvй “Алтан дэвтэр”-т Монгол угсаатны уг гарвал, алтан ургийн хаад дээдсийн тvvхэт vйлсийг тэмдэглэхийн сацуу Их Монгол улсын эзэн Чингис хааны зарлигласан онол, билиг сургаал, захиас гэрээсийг бичгээр буулгасан тухай тvvхэн эш, тулгуур бичигт тэмдэглэсэн буй. Тухайлбал Жvвэйний “Дэлхийг дайлан дагуулагчийн тvvх”, Рашид Ад Диний “Судрын чуулган”, “Дай Юан улсын тvvх”, “Юан улсын судар”, “Чан Чун арш єрнє этгээд зорчсон тэмдэглэл” болон бусад тулгуур бичгvvдэд дурдсан байна. Тvvнчлэн дундад эртний Перс, Армян, Азербайджаны тvvхийн сурвалж бичгvvд хийгээд Монгол бичгийн мэргэдийн туурвисан “Алтан товч”, “Асрагч нэртийн тvvх”, “Алтан эрих хэмээх шастир”, “Болор эрих”, “Болор толь”, “Оюун тvлхvvр”, “Чингис хааны бйлиг”, “Чандмани эрих”, “Шар тууж”, “Эрдэнийн товч”, “Хєх судар” зэрэг бvтээлд Чингис хааны зарлигласан онол билиг сургаалаас эшилсэн байна. Єрнє дорнын хожмын бичгийн мэргэд тvvхэн эш, тулгуур бичгvvдэд буй Чингис хааны оюун билгийн соёрхол, зарлигласан сургаал номлолрос бvтээл туурвилдаа тусгасан ану элбэг буй.
Эл бvхэн Чингис хааны зарлигласан онол билиг сургаалаас дээжилж, сэргээн бvтээх, ил болгох угтвар нєхцлийг бvрдvvлжээ.
Эзэн богд Чингис хааны зарлигласан онол билиг сургаалаас дээжлэн бvтээхvйн эрхэм зорилго:
Хvмvн тєрєлхтєн шинэ мянганд дэвшин орж даяаршлын хэмээн нэрлэсэн эрин эхэлж буйтай зэрэгцэн хvмvн тєрєлхтєн туулж єнгєрvvлсэн тvvхэт vйлсийнхээ сургамжаас суралцах, сайн vйлсийг євлєн vргэлжлvvлэх, саар муу vйлийн vрийг таслан хорихыг эрмэлзэж байна. Даяаршлын гэх эл эриний эхийг Чингис хаан тэргvvтэн найман зууны тэртээ онол хувьд тєдvй бус тvvхэн vнэн болгон хэрэгжvvлж эхэлснийг эдvгээгийн эрдэмтэн мэргэд vvх тvvхээс сурвалжилж мэдснийхээ хэрээр иш татаж, хvмvн тєрєлхтєн даяаршин буй эл эринд Дэлхийн хотол олон энхжин амаржихуйн тусын тулд Чингис хаанаас бvтээлчээр суралцах цаг ирснийг бvхvй олонд удаа дараа сануулсаар байна.
Найман зууны тэртээ Чингис хаан “Онгон биетэй, арван наймтай, vзэсгэлэнт бvсгvй гагцаараа хєтєлгєє мориныхоо нуруунд богц дvvрэн алт эрдэнэс ачаад наран ургахуйгаас шингэхvй хvртэл олон мянган бээрийг туулахдаа бие онгон, ачаа бvрэн зорьсон газраа саадгvй хvрдэг тийм амар амгалан дэлхийг” мєрєєдєж даян дэлхийг засан тvвшитгэх их vйлсийг vvсгэн бvтээсэн агаад Ази, Европыг эрхшээсэн Монголын эзэнт Их гvрэн оршин тогтнож асан олон жарны турш хvмvн тєрєлхтєн нэгэн ам бvлийнхэн адил эелдэн эсэн энх аж тєрсєн тухай зусаргvй vнэнийг єрнє, дорнын дундад эртний тvvх шастирт тэмдэглэсэн буй. Тухайлбал Рашид АдДин “Судрын чуулган” хэмээх бvтээлийнхээ тэргvvн ботийн нэгдvгээр дэвтрийн оршилд Чингис хаан Дэлхийг нэг л улс гvрэн, тvvний оршин суугчдыг нэгэн санаатан болгов. Улсын (Эзэнт гvрний) нутаг орныг алан хядагч, тєрийг булаагч, хэрцгий догшин байлдан эзлэгчдээс цэвэрлээд єєрийн алдар цуутай тєрєл тєрєгсєд, аугаа их залгамжлагчидад євлєн vлдээлээ” (”Судрын чуулган” тэргvvн боть, нэгдvгээр дэвтэр. Монгол хєрвvvлэг. 37 дугаар тал. УБ. 2002) хэмээн долоон зуу гаруй жилийн тэртээ чин vнэн санаагаа тэмдэглэн vлдээжээ.
Даяаршин буй Дэлхийн хотол олон “орших, эс оршихоо” дэнслэн буй эл шинэ мянганд найман зууны тэртээ Дэлхийг засан тvвшитгэж энхжvvлсэн Чингис хааны сэцэн билгээс суралцах хvсэл сонирхол хэзээ хэзээнээс илvv хvчийг олж буй учраас нингис хааны зарлигласан онол билиг сургаалаас дээжлэн бvтээх эрхэм зорилго урган гарсан юм.Vvний сацуу Ардчиллын замд эргэлт буцалтгvй орсон улс Монголоо шинэ мянганд хєгжvvлэн мандуулахын тулд Их Монгол улс байгуулж Дэлхийг засан тvвшитгэсэн Суут эцэг Чингис хаанаас бvтээлчээр суралцах хvсэл сонирхол эдvгээгийн Монголын эгэл иргэнээс туурвих эрхэм зорилгоо болгосон юм.
Эзэн богд Чингис хааны зарлигласан онол билиг, сургаалааас дээжлэн бvтээхдээ баримталсан зарчим:
1. Тvvхэн эш, тулгуур бичиг, дорно єрнийн дундад эртний судар шастирт тулгуурлан vнэн мєнийг, гагцхvv vнэн утга чанарыг дээдлэн Чингис хааны зарлигласан онол билиг, сургаал, захиас гэрээсийг дээжлэн бvтээх;
2. Эзэн богд Чингис хааны зарлигласны утга санааг єчvvхэн тєдvй ч vл хєндєх, засамжлах, амин хувийн санаа бодлоо хавчуулахыг хатуу чанд цээрлэн уг эхийн утга санааг аль болох бvрэн илэрхийлэх;
3. Дундад эртний монгол vг хэллэгийг махчлан хуулбарлах, эс бєгєєс тухайн бvтээлийг туурвигч шашин суртал, vндэстэн угсаатныхаа vзэл бодлыг ил, дадд утгаар шингээснийг сайтар тунгаан ялган салгаж, гащхvv Чингисхааны зарлигласныг ил болгох;
4. Дорно, єрнийн утга зохиол, хожмын тvvхчдийн бvтээлд буй Чингис хаан зарлигласан хэмээн иш татсаныг эх сурвалж, тулгуур бичигг хэрхэн буулгасныг сайтар тунгааж, магадалсны эцэст зарлигласан санааг сэргээж, дээжлэн буй бvтээлдээ тусгах;
5. Дорно єрнийн дундад эртний тvvх шастирыг бvтээгчид Чингис хааны зарлигласан онол сургаалыг эшлэхдээ андуурсан эндvvрсэн хийгээд євєр хоорондоо утга агуулга, цаг хугацааны зєрvv буй эсэхийг тухайн vеийн бусад эх сурвалж, тулгуур бичигтэй харьцуулан магадалж vнэн зєвд нийцvvлэх;
Энэчилэн Эзэн богд Чингис хааны зарлиг сургаалаас дээжлэн товчоолж, хєлгєн судар шастир бvтээхдээ дээр дурдсан зарчмыг тууштай баримталан чанд мєрлєгє болгосон юм.
Эзэн богд Чингис хааны зарлигласан онол билиг сургаалаас дээжлэн бvтээхдээ эрхэмэлсэн туурвил зvй:
1. Євєг бичгийн мэргэд “Монголын нууц товчоо”, “Алтан товч”,”Болор эрих”,”Чандмани эрих”,”Єнчин яєвvvний сэцэлсэн шастир”, “Оюун тvлхvvр” зэрэг судар шастирыг бvтээсэн туурвил баримтлав
2. Чингис хааны зарлигласан онол билгээс дээжлэн бvтээхдээ дунд эртний Монгол хэл, найруулга зvйг ягштал баримтлах, эс бєгєєс хэт эдvгээчилхээс зайлсхийн єнєєгийнхэн хийгээд хойч vеийнхэнд ойлгомж дєт vг хэллэг, найруулга зvйг баримтлан туурвисан болно.
3.”Чингис хааны зарлигийн товчоон” - ыг бvтээхдээ Чингис хаан улс байгуулах, дэлхийг засан тvвшитгэхдээ тухайн зарлигийг хаана, хэзээ, юуны учир тийн айлдсан тухай тvvхэн эшийг 203 зарлиг тус бvрийн эхэнд хураангуйлан vгvvлээд зарлигийн утга санааг айзам жигдрvvлэн наймаас арван зургаан мєрд баггаан тэрлvvлэв. Тvvнчлэн зарлиг тус бvрийн агуулгыг тодотгосон тайлбар дагалдуулав
4.”Чингис хааны сургаалын товчоон”- ыг бvтээхдээ Чингис хааны зарлигласан долоон зуу гаруй сургаалыг “Биеэ засах эрдэм”, Тэрээ засах эрдэм”, “Тєрєє засах эрдэм” хэмээн гурван бvлэг болгож, сургаал тус бvрийг “Зарлиг”, “Сургаал”,’ Захиас”, Тэрээс”, “Цээр”-ийн аль альд багтан буйг дан хашлагад товчилсон vсгээр тодотгон дагалдуулав. Тvvнчлэн сургаал бvрийн эхэнд хэд дэх сургаал мєнийг тодотгосон тоо тавьж, нvдлэх, цээжлэх, эрж олох, эшлэх, сонгоход дєхєм болгов.
б.Эртний хийгээд ховор хуучин vг хэллэгт тухай бvр тайлбар тодотгол хийж, зарлиг сургаал бvрийг арын нvvрэнд монгол бичгээр ёсчлон буулгав.Тийнхvv монгол бичгээр буулгасны учир юун хэмээвээс мэдээлэл сурталчилгаа, судлах суралцах зорилгоор Чингис хааны зарлиг сургаалыг монгол бичгээр буулгахдаа алдаа эндvvрэл бvv гаргаасай хэмээн сайн санаа євєрлєснийх бvлгээ.
Эзэн богд Чингис хааны сэцэн билгийн євєєс суралцахуйн тус эрдэм
Дэлхийн суут Чингис хааны сэцэн билгийн євєєс бvтээлчээр суралцах явдал бусад vнэт євийг эдvгээгийн Монгол улсын хотол олон ариунаар сахин залгамжлах оюун санаа, ёс суртахууны vндэс, нэгэн зvйлийн эрдмийн охи шим мєн гэлтэй.
” Эзэн Чингис хаан билгийн цагалбарын дєтгєєр жарны хар Морин жилийн (1222 он) зуны тэргvvн сард Сартуул (Хорезм) улсын Самарканд хотын ойролцоо Кук Сарай буюу Хєх Сарай хэмээх сууринд тvр саатаж, аян дайнд хал vзэн хатуужсан хєвvvд, єрлєг жанжин, хvлэг баатрууд, тvмэт, мянгатын ноёдод ханцан зарлиглахдаа:
Даян дэлхийг тvвшитгэн зассугай гэхvл
Даяар олон иргэнийг хураан эедvvлэгтvн
Дэлхийн хvмvн олныг эедvvлье гэхvл
Далай их сэтгэл итгэлийг ологтун
Эгэл иргэн олны сэтгэл итгэлийг олвоос
Энэхэн дэлхий даяараа энхжин болмуй
Хол ойрынхоны сэтгэлийг сэвтээн алдвал
Хотол дэлхийг аддсанаас ялгаа vгvйг мэдтvгэй…
хэмээн (Чингис хааны зарлигийн товчоон УБ 2006 ху-387) Дэлхийг засан тvвшитгэж, амирлуулах гvн ухааныхаа эшийг ийн тайлбарласан байна. Vvнээс vvдэн тунгаавал Чингис хаан хvмvн тєрєлхтєний тvvхнээ хэзээ ч vл мартагдах их vйлс бvтээхдээ гагцхvv “эгэл иргэн олны сэтгэл, итгэлийг олох” онол билиг баримталж, сургаал юугаан зарлиглаж байжээ. Эл учраас Чингис хааны сэцэн билгийн єв мянган он улиравч vнэ цэнээ алдаагvйгээр vл барам эдvгээгийн Монголын тухайд ч, Дэлхийн хотол олны тухайд ч тус эрдэм цаглашгvй, хэмжээлшгvйг эрvvл саруул сэтгэгч хvмvн бvр ойшоон болгоох буй за.
Эзэн богд Чингис хааны сэцэн билгийн євєєс улбаалсан бодрол
Суут Чингис хааны зарлигласан онол, билиг сургаалаас дээжлэн “Чингис хааны зарлигийн товчоон”, “Чингис хааны сургаалын товчоон” хэмээх судар шастир бvтээх явцад Чингис хаан чухам хэн бэ? гэх асуултад судалсан мэдснийхээ хэрээр хариулах боломж бvрдсэн юм.
- Юуны ємнє Чингис хаан суут сэтгэгч, аж тєрж асан эрин vеийнхнээсээ хол тvрvvлсэн гvйцэгдэшгvй гvн ухаантан мєнийг зарлигласан онол билиг сургаал ану бэлхнээ нотлож сэтгэн бvтээгч тєрийн гарамгай зvггэлтэн мєнийг тvvхэн vнэн ил тод харуулж байна
- Суут Чингис хаан аугаа их сурган хvмvнжvvлэгч мєнийг єєрийн хєвvvд хийгээд нєхєр сvvдэр бологсодыг тєр улсаа засан тєвхнvvлэх, элгэн болон элгэн бус олон улс иргэнийг эедvvлэн энхжvvлэх, дайн энхийн асуудлыг зєв залан шийдвэрлэх, хууль цааз, шударга ёсонг тогтоон мєрдvvлэх эрдэм ухаанд сурган боловсруулж суу билиг тєгєлдєр гарамгай удирдагчдыг тєрvvлсэн явдал хєдєлбєргvй баталж байна. Тvvнчлэн хагацсан улс иргэнээ хамтатгаж, бутарсан улсаа бvтэн болгох их vйл хэрэгт эгэл цэрэг, иргэд хийгээд олон овог аймгийнхны хvчийг зангидан чиглvvлж, мэргэн ухаан, vнэн шударга vйл хэргээрээ vлгэрлэн хvмvнжvvлсэн гарамгай сурган хvмvнжvvлэгч мєн байжээ.
- Цэрэг дайны эрдэмд балчир багаасаа авъяас билгээрээ онцгойрон тодорсон Тэмvжин буюу Чингис хааны ємнє алдар нэрээ дуудуулах суут жанжин, цэргийн гарамгай удирдагч хvмvн тєрєлхтєний тvvхнээ урьд ємнє хийгээд хочим хойчид тєрєєгvй хэмээн єрнє дорнын эрдэмтэн мэргэд хvлээн зєвшєєрснєє бvтээл туурвилдаа онцлон тэмдэглэсэн буй.
Энэчилэн Чингис хааныг танин мэдэх, дээдлэн хvндэтгэх, зарлигласан онол, билиг сургаалаас бvх нийтээрээ шамдан суралцах бодот. боломж шинэ мянган, эрин зуун эхлэхтэй зэрэгцэн бvрдэн буйг тєр засаг, тvмэн олон болгоон соёрхож, таашаан угтах болтугай.
Хиад боржигин Цэгмидийн Нацагдорж
- Давшгүй даваа бий гэнэм
- Алд бие минь алжааваас алжаатугай
- Газрын доорх баялагыг гадаадын хүмүүст өгвөл өчиггүй ал
- Мунхаг хэл амаас илүү дайсан үгүй
-Ариун явдалаас илүү амьд өлзийтэй зүйл гэж үгүй
- Нойр гэгч биеийг тэжээх бөгөөтлөө унтаж хэтэрвэл өвчин болно.
Жаргал гэгч хүний эрэлт бөгөөтлөө жаргаж хэтэрвэл зовлон ирнэ.
Monday, September 7, 2009
The horse boy
Friday, September 4, 2009
Эр хүн
"Эр бор харцага"-ын эгшгийг бvv хєнд
Эр хvний нулимс эцгийн ариун хєлстэй адил юм гэнэлээ
Эрмэг хvлгийн аялгуу эх нутгийн салхитай ижил юм гэнэлээ
Эр хvн зvрхэндээ уйлж мэгшдэг юм гэнэ
Эрмэг хvлэг ижлээ vгvйлж янцгаадаг юм гэнэ
Эр хvн нулимсаа залгиж шимширдэг юм гэнэ
Эрмэг хvлэг нутгаа тэмvvлж гvйдэг юм гэнэ
Эр хvний мэгшихийг бvv хар
"Эрдэнэ засгийн унага" -ын аялгуу бvv тасал
Эр хvний нулимс эхийн цагаан сvvтэй адил юм гэнэлээ
Эрмэг хvлгийн дуун эгшиглэнт горхины чимээтэй ижил юм гэнэлээ
Эр хvн зvрхэндээ уйлж мэгшдэг юм гэнэ
Эрмэг хvлэг ижлээ vгvйлж янцгаадаг юм гэнэ
Эр хvн нулимсаа залгиж шимширдэг юм гэнэ
Эрмэг хvлэг нутгаа тэмvvлж гvйдэг юм гэнэ
Эр хvний харууслыг бvv мэдэр
"Эр хоёр загал"-ын туульсийг бvv март
Эр хvний нулимс эцсийн дусал цустай адил юм гэнэлээ
Эрмэг хvлгийн эгшиглэн эв хуурын татлагатай ижил юм гэнэлээ
Эр хvн зvрхэндээ уйлж мэгшдэг юм гэнэ
Эрмэг хvлэг ижлээ vгvйлж янцгаадаг юм гэнэ
Эр хvн нулимсаа залгиж шимширдэг юм гэнэ
Эрмэг хvлэг нутгаа тэмvvлж гvйдэг юм гэнэ
Thursday, September 3, 2009
Монгол улс 2070 онд (зөгнөл)
Уг арга хэмжээнд АНУ, Япон, БНХАУ, Франц, Герман, ОХУ зэрэг томоохон улсуудын ерөнхийлөгч оролцох юм. Арга хэмжээний далимд эдгээр ерөнхийлөгч Монгол улсын ерөнхийлөгчид бараалхаж хамтарч ажиллах, өөрсдийн улсуудад хөрөнгө оруулалт хийхийг хүсэх, зээл тусламж авах талаар хэлэцээр хийнэ.
Монгол орон сүүлийн 60-аад жилд үсрэнгүй хөгжсөн түүх нь их сонин юм. Одоогоос 60-аад жилийн өмнө 2009 онд Монгол улс маш ядуу орон байсан бөгөөд тэр үед Таван толгой, Оюу толгой гэж 2 ордоо гадныханд алдах шахсан түүхтэй улс.
Гэхдээ ухаалаг эрх баригчид гадныхантай хамтрахаас эрс татгалзан дан ганцаар эзэмшин, ОУВС-ийн зээлээр уул уурхайн механизм авч, бүх хөдөлмөрийн насны ажилгүйчүүдээ сурган ажлаар 100% хангаж бага багаар олборлолтоо нэмэгдүүлж өөрсдийн тэргүүлэх туршлагыг дэлхий нийтэд таниулсан агуу ард түмэн юмаа. Монгол хүний зохион бүтээх шинийг эрэлхийлэх, аливааг хялбарчлах арга эрт дээр үеэс түүхтэй. Олборлосон ашгаараа уул уурхайгаа шат шатаар нэмэгдүүлсээр БНСУ, Австрали, АНУ, ОХУ-аас гэрээт ажилчид ажилуулсанар олборлолт улам нэмэгдсэн.
БНСУ-аас Монголд ажиллах визний ярилцлагад оролцогсодын тоо өнөөг хир нь буухгүй л байна. Аргагүй дээ хэдийгээр тэдний авах цалин Монголчуудад бага мэт санагдах боловч тэдний хувьд маш их мөнгө юм. Монгол улсад цагаачлaгчдын тоо өдөр бүр нэмэгдсээр л байна. Монгол улсад суугаа элчин сайдуудын уулзалт болж виз олгох тал дээр арай нааштай хандаачээ гэсэн хүсэлт удаа дараа тавиад байна.
Монгол улсад амьдрах хөх картны (bluecard) сугалаа интэрнэтийн сайт бүрт тавигдаж Монгол хэлний курст суугсдын тоо сүүлийн 10 жилд 4 дахин өслөө. Хараар амьдарч байгаа хун бүрт 2000 төгрөг өгч нутагт нь үнэгүй буцааж байгаа бөгөөд 1 төгрөг нь 10 орчим доллартай тэнцдэг гэнэ. Монгол улсын иргэд нь дээд зэргийн соёлтой гэмт хэрэг маш бага гардаг, 1 хүнд ногдох спиpтийн төрлийн ундаагаар дэлхийд хамгийн багад тооцогдох болсон.
Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ, ДНБ, ҮНБ, ҮО, зэрэг үзүүлэлтээр тэргүүлж эхэллээ. Цалин өндөртэй болохоор хахуульд ер автахаа болисон ганц орон юм. Гэхдээ хууль маш чангатай, хуулиа хүн бүр сайн мэддэг болохоор зөрчих явдал гараад байдаггүй. Дэлхийн томоохон бизнэсменүүд Монголын банкуудад мөнгөө хадгалуулсаар, Швецарийн банкууд дампуурахын ирмэгт тулаад байна. Анхаарал тавьсан та бүхэнд баярлалаа манай мэдээ үргэлжилж байна.
Нүүх үү? Үлдэх үү? Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдорж: / цуврал лекцүүд № 1/
• Бид бүгд амарчилж амьдардаг.”Бурхан бол хүнийг шарх сорвиор нь шинждэг “Өөрөөсөө салгаж харах… Тэд өөрчлөлтийг ч биш, шинэчлэлийг ч эсэргүүцдэг юм биш, зөвхөн удирдлагаас ялагдлыг л эсэргүүцдэг.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдорж: Нүүх үү? Үлдэх үү? / цуврал лекцүүд № 2
• Ард түмэнд үйлчлэх
Төрийн хамгийн чухал үүрэг юу вэ гэдгийг бид ч бараг мартчихсан үл огоорон явж байгаа байх. Хамгийн нандин үүрэг, МУҮХ-ийн хүний эрхээс хамгийн нэгдүгээр эрх нь
• Хүн амьд явах эрхтэй
Эрүүл орчинд аж төрөх, амьдрах төрийн хамгийн гол үүрэг бол энэ ӨХ төрийн хамгийн гол үүрэг бол ард түмний аюулгүй нөхцөл байдалд амьдрах орчныг бүрдүүлэх, бизнес явагдаж байгаа бол аюулгүй ажиллагааг хангах түрүүчийн ярьсан боддоо адилтгаад Тэгэхээр хамгийн гол үүргээсээ хөндийрчээ. Бид ч түүнийгээ мэдэхээ байсан байна.
3. Албан газар очихоор хүмүүс нь ерөөсөө төслийн хүмүүс болж хувирсан байна. Юу хийж байна өө нэг төсөл хэрэгжүүлээд, За засаг дарга юу хийж байна 2.3 төсөл дээр , ядуурлыг бууруулах, ноолуур нэмэгдүүлэх, жижиг дунд үйлдвэрийн төсөл. Ерөөсөө энэ Монголын төрийг төслийн багаар сольчиход болж байгаа байхгүй юу. Төсөл хэрэгжүүлэгчид бол төслийн баг биш, аюулгүй байдал амьдрах баталгаа гээд ер нь манай ард онож хэлж байгаа. Аюулгүй байдлын асуудал дээр төр ордоггүй. Төрийн хэн ордог вэ гэвэл улс төрийн албан хаагчид ордог. Тэр аюулгүй байдлын манаанд зогсдог цэрэг хувцастай хүний оронд өөр хүн аваачиж болохгүй л байхгүй юу. Төрийн жинхэнэ албан хаагч юу вэ гэхээр тэрнийг л барьж суудаг хүмүүс. Тэр нь дээр ямар ч найраа байхгүй яагаад гэвэл ард түмний амь настай холбоотой юм. Аюулгүй ажиллагааг хангах гэдэг. Эдийн засгийн зохицуулалт Аюулгүй байдалд тавих хамгийн бага minimum стандартыг тогтоож өгөх ёстой.
Төрийн ажилтан болоод цалин авдаг боллоо, надад энэ л тодорхой байх ёстой. Эдийн засгийн зохицуулалт уян хатан байдаг. Төрийн хамгийн гол зохицуулалтын асуудлын нэг нь монополын зохицуулалтын асуудал. Үүнээс гадна хамгийн том бизнес. Том жижиг бизнест төр яаж оролцдог вэ гэхээр томчууд жижигүүдийн бизнесийг булаах асуудал дээр зохицуулалт хийдэг. Манайд бол нэг том компаниуд бүгдийг л хамаад байдаг, энд ч төсөл тэнд ч төсөл энд ч хөрөнгө аваад байдаг.
Манайхан бизнес хийх орон зай алга бүх юм хувиарлагдчихлаа бидэнд юм үлдсэнгүй гээд санаа зовоод байдаг. Хүмүүс нэгэнт санаа зовж байгаа бол төр түүнд оролцох ёстой. Жижиг том бизнесийн зохицуулалтан дээр оролцож байна. Энэ бол зах зээлийн өөрийнх нь чадавхийн оролцоо хичнээн том компани байгаад хязгааргүйгээс цаашаа явахгүй. Манайд бол сонгуулийн дараа дарга өөрчлөгдлөө дараагийн шинэ дарга орж ирлээ. Орж ирээд юу хийхээ мэддэггүй. Тэгээд л дарга толгойноосоо пантазлаж эхэлдэг. Иймд төр нь даргад юу хийхийг бүгдийг нь биччихсэн байдаг. Түүндээ бүр ажилтантайгаа яаж харилцах, ямар үүрэг өгөх , чи юу ярих, чи ямар зөвшөөрөл хэзээ яаж өгөх гэх мэт . Аюулгүйн шалгуурыг л давсан байх шаардлагатай. Жишээ нь: нисгэгч авахдаа зүгээр нэг арын хаалга хэрэглээд орж болохгүй. Тэр хүн өчнөөн олон хүний амь насыг авч яваа болохоор тэр хүн хариуцлага өндөртэй байх ёстой. Төр ийм л аюулгүйн байдлыг харж байдаг.
Монголд алга болгох ёстой нэг бол тушаал. Манай дарга нар бол тушаалсаг шүү дээ. Суугаад л нэг болно тушаагаад л сууж байдаг. Сугай. ...Цэвэрлэгч авсан тэрнийг тэдний өдөр ажиллуулсугай…Үүнийг тушаалаар шийддэггүй үүнийг хөдөлмөрийн гэрээгээр шийддэг. Тушаал олшрох тушаал дарга бүрийн тоо олширдог. Ингээд ирэхээр зөвшөөрөл олширч байгаа юм. Орон сууц барихад ганц л зөвшөөрөл хэрэгтэй. Түүн дотор аюулгүй байдлыг зааж өгсөн бүхэл бүтэн ном байх хэрэгтэй. Зөвшөөрөл бүрийн тоогоор дарга нь олширч байдаг. Хийж бүтээж байгаа юмныхаа 60%ийг даргадаа өгдөг.
Ямар сайхан сэтгэлтэй ард түмэн бэ бид чинь. Дарга хамгийн муу менежер хамгийн адгийн хүн. Манайхан гоё нэр өгсөн байсан хуулийн цоорхой гэж. Энэ юу вэ хуулийн цоорхой. Цоорхойгүй битүү байх ёстой. Аргагүй шүү дээ. Энд нэг хууль гаргахад тэнд бас нэг хууль гаргаж байдаг. Энд өөрөөр хэлбэл уламжлал алдагдаж байна. Аливаа хүнд суртал талхны хөрөнгөтэй адилхан. Хүнд суртал нь тогтмол палпийж хальж байдаг.
Аливаа юманд стандарт гэж байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл энэ усыг гэрийн нөхцөлд, энд хэдэн градуст байхыг саван дээр бичих ёстой. Манайд бол усны стандартыг тогтооход жил болох байх. Харин зам бол арай их 10 магадгүй 50 жил ч байж болох юм. Жишээ нь Нарантуул захын өмнүүр тавьсан зам байдаг. Түүнийг Япончууд тавьсан байгаа .Япончууд барихдаа түүнийгээ стандартаар барьсан байгаа юм. Би түүгээр явж үзсэн. Гэтэл тэр зам нь 2 урсгалтайгаас гадна замын хажууд ахиад зай байдаг. Тэр нь яах вэ гэхээр машин эвдрээд зогсоно, хүн бууж бие засна гэх мэт янз бүрийн зүйл тохиолдоно. Түүнд л зориулагдсан зай.Түүнийг л төр шаардаж байдаг. Тэрнээс биш төр нь замын мөнгөн дээр ажиллаж суудаггүй. Зам ямар зузаантай байх вэ доороо хэдэн үе тавих вэ гэдгийг төр хянаж байдаг.
Гаднаас орж ирж байгаа тэр их мөнгө хаачдаг гэж бодож байна буцаад л тэр улс руугаа 90% нь явдаг. Учир тэр улсын юмыг л худалдаж авах ёстой. Аль ч улс шүү дээ.
Сая Ж.Буш 80 тэрбум өгч байгаагаас 60 тэрбумыг нь тэр цэрэгтээ цэргийн аж үйлдвэрийн компаниуддаа зориулагдаж байна. Яг Иракт ирээд ажил хийх гэж байгаа ч Америкийн өөрийнхөө компанид л өгдөг. Францын компани нэг ч доллар өгөөгүй. Сүхбаатарын талбайгаа гоё болгох гэж Хятадаас 60 вагон боржин чулууг оруулж ирдэг. Манайх тийм баян юмуу. 1.7 тэрбум төгрөгний хөрөнгө оруулалтыг Хятадын эдийн засагт хийж байдаг. Гэтэл авдрантад хоригдлууд боржин чулуу зүсээд сууж л байна шүү дээ. Түүнээсээ ав л даа. Үүнийг л төр зохицуулж байдаг. Яах ёстой вэ, юу хийх вэ энэ бол мэдээж бодлогын асуудал л даа.
1. Хүмүүс рүү анхаарч ажиллах боломж олгоё, орон нутагтаа ажиллах, боловсрол аж үйлдвэр дээрээ анхааръя. Ингэж л Япон босож ирсэн.
2. Төр оролцох ёсгүй зүйлдээ оролцмооргүй байна. Төрийн албыг журамтай болгож өгөх хэрэгтэй. Номоор цаасаар явдаг болгомоор байна, даргын үгээр тушаалаар явдаггүй, иргэд нь шийддэг асуудлаа шийдмээр байна.
3. Интернэтээ хэрэглье
4. Төрийн хүнд суртал гэсэн 4 гол хэлбэр байдаг. Хуучин засгийн гол онцлог нь:
• Нийтийн гэсэн зорилготой. Нийтийн болохоороо зорилгогүй гэсэн үг. Иргэдийн оролцоо ээлжит сонгууль, нийтийн кампанит ажил, хаврын субботник гэх мэт тийм маягаар хардаг. Албан тушаалын сонирхол зарлиг тушаалд хөтлөгддөг ийм л засаг.
• Аж ахуйн засаг: Удирдлагын чадвар үр ашигт тулгуурладаг. Үйл ажиллагаа үйлчлүүлэгчиддээ чиглүүлж явуулдаг.
Ийм 4 янзын засаг байдаг. Өөрөөр хэлбэл 4 янзын хүнд суртал байдаг. Нэгэнт зах зээлийн засаг учир энд өрсөлдөөн маш их байдаг. Өрсөлдөөнтэй учраас хийх зүйлээ маш сайн тооцдог. Үр дүнд тулгуурласан засаг. Үүнийг хийхэд ашиг гарах үгүйг байнга бодож байдаг. Өөрийн дотоод хатуу дэг журамтай. Нэг нь амжилтанд хүрвэл бүгдээрээ амжилтанд хүрдэг, нийтээрээ компани нь амжилтанд хүрвэл өөрсдөө амжилтанд хүрч байдаг.
Цахим Засаг:
Үйлчлүүлэх хамрах хүрээ асар өргөн байдаг. Тийм учраас тэр үйлчлүүлж оролцож байгаа хүмүүсийнхээ итгэл дээр тулгуурладаг. Мэдээж асар уян хатан байдаг. Сонирхох юм нь нэгдмэл стандарт соёлыг бий болгодог. Энэ нь 1995 оноос хүчтэй түрж гарч ирсэн. Засгийн өөрийнх нь paradox гэж байдаг. Ерөөсөө засгийн ажил дуусдаггүй. Ирэх жил сонгууль болно. Та нарт ч их гоё гоё юм амлагдах сонсогдох байх даа. Өнгөрсөн сонгуулиар 2,3 атомын цахилгаан станц амласан байгаа шүү дээ. Засгийн ажил дуусдаггүй учир ер нь хүмүүст ямар ойлголт өгөх вэ гэхээр бид гарвал дуусгая гэсэн ойлголт өгөх хэрэгтэй.
АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн дарга байсан Жорж Шюльцен хэлсэн байдаг. Засгийн ажил дуусахгүй юм гэж. Энгийн мөртлөө үнэн үг. Яг гэрийн эзэгтэйн ажил шиг. Бас нэр муутай. Цахим засаг дээр 2, 3 зүйл хэлье гэж бодож байна.
Америкад төрийн иийт албаны үйл ажиллагааны 10-15%-нь тэр засгаар дамжиж явагдана. Цахим засгийн нэг онцлог бол 24 цаг ажилладаг. 7 хоногийн 7 өдөрт. Жишээ нь: Би жолооныхоо үнэмлэхийг сунгахаар бол интернэтэд орлоо анкет бөглөлөө, дарлаа. Орой ажлаасаа ирээд шалгахад үнэмлэх сунгагдсан байна. Үүнд ямар ч оочер дараалал хүнд суртал байхгүй. Хамгийн том доромжлол бол ард түмэн төрдөө дарлуулах шиг том доромжлол байхгүй. Би сонгосон мөртлөө даргаа царайчилна гэдэг том доромжлол. Эзэд ээ сэрцгээ толгой дээр нь гараад суучихсан нүдийг нь дараад , чихийг нь бөглөчихсөн, эзэн ямар үүрэгтэй гэхээр мушилзаж сайхан инээх үүрэгтэй, тэгээд толгой дохиж байвал сайн. Сонсдогггүй хардаггүй. Хамгийн их авч хэрэгжүүлж байгаа засгийн хэлбэр бол “Цахим засаг”. Саяхан Тони Блейр гарч үг хэлсэн. “Манай төрийн нийт үйлчилгээний 75% нь компьютерт орсон. 100% төрийн үйлчилгээг оруулахын төлөө явна.” Ямар зорилт тавьж байна вэ гэхээр G7 буюу өндөр хөгжилтэй 7 орон дотор иргэд нь хамгийн их интернэтэд холбогддог, Дэлхийд хамгийн хямд үнээр орж болдог, тийм интернэтийн системийг байгуулна. Цахим засгийн сайн тал нь нийгмийн зөвшилийг бий болгож өгдөг, бүгдээрээ оролцдог, санаа бодлоо хэлж ярих боломжтой байдаг учраас шийдэх асуудлыг гаргаж ирдэг, түүнийг шийдэх хөрсийг бий болгож өгдөг, ил тод байдлыг авчирч байдаг, шинжлэх ухааны хамгийн сүүлийн үеийн ололт амжилтууд тэр цахим засгаар орж байдаг. Үнэхээр тийм байвал жалганы жижиг улс төрийн атаманууд хувийн сонирхолууд алга болдог. Улс төр хаалттай байдаг. Манайд бол 1,2 хүн шийддэг, улс төрийн бодлого хатуурч хатингардаг, муу хүн цугладаг, төрд хүрэх хэн нэг даргаар аятайхан амьдрах гэсэн хэсэг нь хоргодох бас тодрох байр болж хувирдаг. Мэдээж түүн дотор сайн хүн хэдэн мянгаараа байгаа . Гэхдээ түүнд шалгуур байдаггүй учраас тэр рүү бүгд тэмүүлэн дайрч байна. Улс төр бол өнөөдөр хамгийн том ажил олгогч болж хувирсан. 15000 хүн солигдоно гэдэг хамгийн том ажил олгогч болж байгаагийн шинж.
Оффисын менежмент саарал ордонг хувьчилбал тэр хүн орон зайг ямар сайн ашиглах бол. Гадны хүн ирээд гайхаж байсан. Ийм хүйтэн орон ийм том байшинг халаах гэж мөн ч их хөрөнгө зарж байгаадаа гэж гайхаж байсан. Зүгээр л саарал ордон руу бүх яамд орж болохоор байгаа. Улс нь хогондоо дарагдсан, зах зээл үү төр үү.Зах зээлд нь өгсөн. Хог цэвэрлэхдээ хүртэл хувиасаа дор байна.
Саяхныг хүртэл нийт төсөвийн 660 тэрбумын 90%-ийг 30 компани бүрдүүлдэг. Тэр нь 1996,1998 оноос өмнө төрийн компани байсан. Эрдэнэт үйлдвэрээс 2-3 дахин том Оюу толгой хэмээх орд ҮНБ-ийг нэг дахин өсгөнө гэж байна. Түүн дээр төр 51% - дээр нь ороод өөрийнхөө лицензээр ороод гаднаас хөрөнгө оруулагчийн 49% дээр ороод тэндээсээ өөрийнхөө бүх ноогдол ашгийг аваад 200 сая доллар жилдээ татаж авах юм бол бусад компаниудтай татвар гэж яриад шаардлагагүй. Зах зээл рүү орчихлоо ардчилал олонхийн дарангуйлал гээд яривал Монгол хөгжихгүй. Монголыг хөгжүүлэхэд зах зээл , ардчиллаас илүү юм хэрэгтэй. Бид бол зөвхөн сүргийнхээ хашаанд л орсон. Цахим засгийн газрыг Монголд яаж хөгжүүлэх вэ?
Монголын цэргүүд Ирак руу явсан. 9 сарын 11 болоход түүнийг Монгол хамгийн түрүүнд буруушаасан мэдэгдэл гаргасан. Буш данс нээгээд түүнд 9 тэрбум долларыг хийхээ амласан. Мөнгө авах шалгуурт Монгол эхний 10 т явж байгаа. 50-70 долларыг Монгол авах ёстой болж байгаа. Надад Монголын ард түмэнд итгээд тэр мөнгийг өгөх юм бол түүнийг шууд Цахим засагт зарцуулна. Өөрөөр хэлбэл төрийн хүнд суртал, авилгалыг алга болгоё. Авилгал хэдийд алга болох вэ гэвэл даргатай хүн уулзаж, дарга өөрийнхөө албан тушаалаар айлгаж зөвшөөрөл өгч, чухал царайлж төрийн албаны нэрээр томордоггүй л бол алга болно. Их дээд сургуульд баазуудыг байгуулж 20 саяыг бүгдийг цахим засаг руу оруулахад хангалттай. Монголд хамгийн түрүүнд өгөх ёстой боловсрол бол техникийн боловсрол. Техникийн боловсролд бүгдийг өгөөд явуулахад бүх талаар хожино.
асгийг засварлахын тулд эхний ээлжинд авах арга хэмжээнүүд
• Засаг захиргааны нэгж бүрт шууд оролцоотойгоор шийдэж байх асуудлыг шат шатанд нь тодорхойлж өгөх
• Ард түмний санал асуулгаар шийдвэрлэж байх асуудлыг тогтоож зарлах
• Сонгогдсон томилогдсон төрийн албан тушаалтныг эргүүлэн татах эрхийг иргэдэд эдлүүлэх
• Иргэдийн мэдээллийн эрхийг хуульчлан баталгаажуулах
• Төрийн үйлчилгээнд стандарт тогтоох, стандартад нийцсэн үйлчилгээг төр, хувийн хэвшил, иргэн төрийн байгууллагатай өрсөлдөн олон нийтэд үзүүлдэг байх
• Төрийн зайлшгүй гүйцэтгэх ажил үйлчилгээг ялгах, түүнд таарсан бүтцийг бий болгох
• Олон нийтийн аюулгүй байдал, аюулгүй ажиллагааны чиг үүргийг заалгах, улс төрийн нөлөөллөөс бүрэн салгах
• Эдийн засгийн бодлогын зохицуулалтыг тодорхойлж, хязгаар тогтоож өгөх
• Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх төрийн зардлыг жил бүр 10%-иар бууруулж дээд тал нь ДНБ-ний тавны нэг хувиас хэтрэхгүй байхаар тогтоох
• Цахим засгийн төслийг иж бүрэн сургалт, судалгаа, боловсон хүчин, үйлдвэрлэл хэрэглээний түвшинд цогцоор нь хэрэгжүүлэх. “Бидний өвөг дээдэс улс гүрэндээ дээдийн сайхныг цогцлохын тулд төрийг төвхнүүлэхээс ажлаа эхэлдэг байжээ. Төрөө засахын тулд гэрээ засдаг байж, Гэрээ засахын тулд биеэ засдаг байж. Биеэ засахын тулд сэтгэлээ засдаг байж, сэтгэлээ засахын тулд ухаан санаагаа хурцалдаг байж. Ухаан санаагаа хурцлахын тулд эрдэм шамдан суралцдаг байж. Эрдэм мэдлэгийг олохын тулд ихийн их эрэл хайгуул хийдэг байжээ.
Эрэл хайгуул хийсний хэрээр эрдэм мэдлэг тэгширнэ. Эрдэм мэдлэг тэгшрэхийн хэрээр ухаан бодол цэгцэрнэ. Ухаан бодол цэгцрэхийн хэрээр сэтгэл санаа ариусна. сэтгэл санаа ариусахын хэрээр хүний зэрэгт хүрнэ. Хүний зэрэгт хүрсэнээр амьдрал ахуй дэвжинэ. Амьдрал ахуй дэвжсэнээр төрийн нуруу төвширнө. Төрийн нуруу төвширснөөр улс гүрэн даяар амар амгалан, баяр баясгалан бялхана.
” Биеэ засахын тулд сэтгэлээ засдаг байх, сэтгэлээ засахын тулд ухаанаа өргөжүүлдэг байх. Черчилль нэг удаа лекц унших болж: “Хэзээ ч битгий бууж өг. Гэсэн үгийг гурван удаа хэлээд гарсан гэдэг.
“Хөгжих эс хөгжих”
Хөгжлийн төлөөх зорилгод бид нэгдэж чадах уу?
Хөгжихөд мөнгө л дутаад байна уу эсвэл…
• Хөгжилд хүрэх гэдэг өөрийн хэрэгцээг бүтээж чаддаг эсвэл хуримтлуулж чаддаг байхыг хэлнэ.
• Хэрэгцээт зүйлээ бүтээх эсвэл бий болгох нь чухал. Хөгжихийн тулд уламжлалт биш, онцгой зүйлийг л олж хөгжүүлэх тухайлбал хүчирхэг далайн боомт бий болгож Сингапур хөгжсөн /30 жилийн өмнө хэн ч мэдэхгүй нэг л арал байсан / тэр чигээрээ худалдааны татваргүй гаалийн бүс болгож хөгжүүлсэн. Нэг талаас нь 30 минут давхиад л туулах газар, нутаг шүү дээ. өнөөдөр банк, санхүүгийн том төв болсон.
• Япон будаа тарьсан, нэхмэл нэхсэн л орон байсан. / радио техник хөгжүүлсэн…/
• Хятад / Монгол, Манж, Мао гуравт дарлагдсан орон байсан шүү/
• АНУ бол хүний оюун ухааныг үнэлж чаддаг орон. Хөгжлийн түлхүүр нь хүний оюун санааг хөгжүүлэх тэд биотехнологийн талаар л хөшүүрэг хийсэн. 200 жилийн өмнө бүх л асуудал манайтай адил байсан. Тиймээс хөгжлийг холоос эрж, харах хэрэггүй.
• Хүмүүс ямарваа сургалтыг их үнэтэй байна гэдэг. Гэтэл сурахгүй байгаад л үз. Сурахгүй байснаараа та улам их төлбөр төлдөг дөө. Үнэгүй юм гэдэг дэвшилгүй зүйл байдаг. Бүх зүйл ямар нэгэн байдлаар харагдаж байдаг ч зохицуулагдаж байдаг.
• Эрүүл, боловсролтой, сайн хүмүүсийн төлөө гэсэн гурван санаанд л хөгжлийг ярьж байх. Тухайлбал АНУ-д ороход хүүхдээс 5 төрлийн вакцин хийсэн үү гэж асуудаг л даа. Тэднийг дөнгөж төрөхөд хийх нь чухал байдаг. Тэгээд л улсынхаа хилээр нэвтрүүлдэг.
• Хүний буй болгож баялаг бол сургалт, суралцахын тулд зардал, чадварын тулд зардал.
• Боловсролоо өөд нь татахад стандарт бий болгох нь чухал. Манай анхан шатны боловсрол гологддоггүй л дээ. Дээд боловсролд хэл сурах гэж ихэнх жилээ бардаг. Та бидэнд оногдсон асар их баялаг бол цаг хугацаа шүү дээ. Харвардад 3 хичээлээс нэгийг л сонгон авдаг. Бусдыг нь өөр сургуулиудаас авдаг.
• Дэлхийн магадлан итгэмжлэгдсэн сургуулийг Монголд байгуулах юм бол Азийнхан боловсролоо эндээс л авна. Багш нараа л яаралтай бэлтгэх… ингэхэд л Монголд дэлхийн хэмжээний боловсрол олох боломжтой болно.
• Австрали бол боловсрол экспортлодог орон. Индонезоос 40000 оюутан сурдаг.
• Төрийн зүгээс бол инженерийн болоод техникийн хэрэгслээр дэмжих
• Бусад оронд боловсрол дээр мөрддөг тодорхой журам байна. Тухайлбал:
1. Тэр сургуулийн шаардлага
2. Хүн бүрийн үнэ цэнийг ашиглах
3. Хуурах ойлголт байхгүй /хүний санааг авсан л бол заавал бичих/
4. оюутанд хүйсийн хувьд дарамт, алагчлал байдаггүй гэх мэт
• Ийм шаардлага тавигдаж байж боловсрол бол боловсрол шиг байдаг. Боловсрол бол өөрөө л амьдрал байдаг. Түүнийг шийдэх чадварыг л боловсрол гэдэг.
• Боловсрол дээр хөрвөх чадвар чухал. Өнөөдөр хүн бүр хөрвөх чадвартай байх. /англи хэл, хувийн зохион байгуулалт, дур сонирхолоо жолоодох чадвар/ тогтоосон дэг журмыг хэвшүүлж сурах нь чухал шүү дээ.